Η φυσιοπαθητική ανέκαθεν υποστήριζε, ότι μία φυσική λειτουργία όπως ο πυρετός δεν πρέπει να καταστέλλεται. Μια μακρά παράδοση εμπειρικής παρατήρησης επιβεβαιώνει ότι ο πυρετός έχει νόημα και είναι χρήσιμος.

Επισήμως, το ίδιο υποστηρίζεται από τη δαρβινική ή εξελικτική ιατρική. Η εξελικτική ιατρική διερευνά ιατρικά θέματα υπό το φως της εξελικτικής ανάπτυξης. Ο μεταβολισμός, η ανθεκτικότητα και η προσαρμοστικότητά μας είναι αποτέλεσμα δισεκατομμυρίων γενεών.[1] Κάθε βιολογική λειτουργία είναι προϊόν αυτής της εξελικτικής διαδικασίας.[2] Ο πυρετός αποτελεί μία από αυτές τις λειτουργίες. Παράγεται σε θερμόαιμα και ψυχρόαιμα σπονδυλωτά για πάνω από 600 εκατομμύρια χρόνια. Ως εκ τούτου, ο πυρετός είναι ένα σημαντικό μέσο του οργανισμού για την καταπολέμηση των λοιμώξεων.[3] Δηλαδή, ο πυρετός δεν είναι απλά η επιπλοκή μιας ασθένειας. Ο οργανισμός αυξάνει σκόπιμα τη θερμοκρασία του σώματος για να δημιουργήσει μια καλύτερη ανοσοαπόκριση.

Ωστόσο, η σημερινή επιστήμη, θεωρεί την εμπειρική γνώση και τον θεωρητικό συλλογισμό ανεπαρκή. Επιστημονικά θεωρούνται μόνο αυτά που λένε οι μελέτες και αυτό που αποδεικνύουν οι κλινικές και εργαστηριακές έρευνες.

Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι η χρήση αντιπυρετικών, αν και είναι μια από τις πιο κοινές ιατρικές θεραπείες, δεν πέρασε ποτέ από έναν αυστηρό ερευνητικό έλεγχο. Η αντιπυρετική θεραπεία βασίζεται στην καλή πίστη, στον φόβο ή τη συνήθεια. Αυτό σημαίνει πως η χρήση αντιπυρετικών είναι ευρέως διαδεδομένη και μη επιστημονική. Φυσικά, υπάρχουν αρκετές μικρές μελέτες που διερεύνησαν τα αποτελέσματα των αντιπυρετικών θεραπειών. Οι περισσότερες συμφωνούν σε ένα σημείο: τα αντιπυρετικά σε μολυσματικές ασθένειες κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό.

Μερικά προβλήματα τα οποία προκαλούνται από τη χρήση των αντιπυρετικών

Λαμβάνοντας αντιπυρετικά, οι άνθρωποι αναρρώνουν πιο αργά από τη γρίπη[4] ή την ανεμοβλογιά.[5] Η ασθένεια διαρκεί περισσότερο και έχει πιο έντονα συμπτώματα. Ακριβώς αυτό έχω παρατηρήσει και εγώ στα 30 χρόνια της πρακτικής μου. Σε μια γρίπη οι άνθρωποι και ειδικά τα παιδιά έχουν συνεχόμενα 39 με 40 βαθμούς πυρετό για 3 ημέρες και στη συνέχεια περνάει. Με τη χορήγηση αντιπυρετικών η γρίπη μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο, μια εβδομάδα ή και περισσότερο. Έτσι επιπλοκές, όπως η ωτίτιδα και η πνευμονία, εμφανίζονται πιο εύκολα, κάτι που σπάνια συμβαίνει όταν δε χορηγούνται αντιπυρετικά.

Η μόνη συστηματική ανασκόπηση σχετικά με τη χρήση αντιπυρετικών (τουλάχιστον από όσο γνωρίζω) πραγματοποιήθηκε σε ζώα. Δείχνει ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα: η αντιπυρετική θεραπεία αυξάνει τον κίνδυνο επιπλοκών και θνησιμότητας.[6] Για παράδειγμα, ο ιός εξαπλώνεται πιο εύκολα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.[7]

Η εργαστηριακή έρευνα υποστηρίζει αυτά τα κλινικά ευρήματα. Τα αντιπυρετικά μειώνουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος σε πολλά επίπεδα (για την επισκόπηση πατήστε εδώ).[8]Καταστέλλουν την ανοσολογική αντίδραση η οποία λειτουργεί κυριολεκτικά «πυρετωδώς». Η μετακίνηση των λεμφοκυττάρων,[9] η απόκριση ιντερφερόνης[10] και η ενζυμική δραστηριότητα, σημαντικές λειτουργίες για την ανοσοαπόκριση, μειώνονται. [11]

Στο πλαίσιο της Covid-19 δύο μελέτες έχουν πολύ ενδιαφέρον.

1. Όσο υψηλότερος ήταν ο πυρετός σε άτομα με πνευμονία, τόσο λιγότερες ήταν οι επιπλοκές.[12] Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης συμφωνεί με την κλινική παρατήρηση του κυρίου Τσιόδρα ότι ο υψηλός πυρετός συσχετίζεται με ένα καλύτερο αποτέλεσμα της έκβασης της Covid-19.[13]
2. Μία μελέτη συνέκρινε ασθενείς σε κρίσιμη κατάσταση που έλαβαν θεραπεία με και χωρίς αντιπυρετικά. Οι ασθενείς που έλαβαν αντιπυρετικά είχαν περισσότερες επιπλοκές και χειρότερη πορεία σε σημείο που η μελέτη διακόπηκε πρόωρα για ηθικούς λόγους.[14]

Το γεγονός ότι τα αντιπυρετικά μπορεί να αυξήσουν τη σοβαρότητα μίας ιογενούς νόσου είχε ήδη συζητηθεί κατά τη διάρκεια της ισπανικής γρίπης. Η ασπιρίνη, τότε ένα νέο και «μαγικό» φάρμακο, είχε χρησιμοποιηθεί εκτενώς όταν η πανδημία μαινόταν. Η ασπιρίνη συνέβαλε σε υψηλότερηθνητότητα της νόσου.[15]

O φόβος για τον πυρετό

Υπάρχει ένας τεράστιος και αβάσιμος φόβος για τον πυρετό. Παρακάτω αναφέρω κάποιες συνηθισμένες εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τον πυρετό (για παιδιά κάτω των 5 μηνών τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά).

1. Υπάρχει ο φόβος ότι ο πυρετός μπορεί να βλάψει. Δεν ισχύει. Μια ασθένεια μπορεί να βλάψει. Εάν κάποιος πάσχει από μηνιγγίτιδα, περικαρδίτιδα ή νεφρίτιδα, το άτομο μπορεί να υποστεί βλάβη. Αυτό όμως, δεν οφείλεται στον πυρετό. Ο πυρετός είναι η προσπάθεια του οργανισμού να λύσει το πρόβλημα. Δεν καταστρέφει για παράδειγμα τα εγκεφαλικά κύτταρα.
2. Ο πυρετός δεν αυξάνεται ανεξέλεγκτα σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα. Κανονικά σταματά κάπου στους 40 βαθμούς. Μερικά παιδιά μπορεί να έχουν μία υπερβολική αντίδραση και να ξεπεράσουν τους 40 βαθμούς κατά τις πρώτες ώρες μιας μολυσματικής ασθένειας. Στην συνέχεια όμως, η θερμοκρασία επιστρέφει σε χαμηλότερα επίπεδα, στους 39-40 βαθμούς. Σπάνια ο πυρετός παραμένει υψηλότερος από 40,5. Εάν ο πυρετός παραμείνει στους 41 βαθμούς μπορεί να είναι ένδειξη σοβαρότερης λοίμωξης ή επιπλοκής. Ωστόσο, η μείωση της θερμοκρασίας, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, δεν ωφελεί, όπως έδειξαν οι προαναφερθείσες μελέτες.

Σε κάθε περίπτωση, δεν χρειάζεται να μετράτε κάθε μισή ώρα την θερμοκρασία του παιδιού, όπως κάνουν ορισμένοι γονείς. Αυτό απλώς ενοχλεί και αγχώνει το παιδί που χρειάζεται ένα ήρεμο και χαλαρό περιβάλλον για να γίνει καλά. (Η κατάλληλη φροντίδα του άρρωστου παιδιού θα συζητηθεί σε ένα επερχόμενο άρθρο.).

3. Όσο το νευρικό σύστημα είναι ακόμη άγουρο, μέχρι την ηλικία των 2-5 ετών, κυρίως μεταξύ 12-16 μηνών, υπάρχει κάποια πιθανότητα τα παιδιά να πάθουν πυρετικούς σπασμούς. Περίπου το 2-4% των παιδιών θα βιώσουν ένα επεισόδιο με τέτοιους σπασμούς.[16] Συνήθως είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό το οποίο δεν επαναλαμβάνεται. Αυτοί οι σπασμοί διαρκούν 10-30 δευτερόλεπτα. Ωστόσο ακόμα και να διαρκέσουν10 λεπτά εξακολουθούν να θεωρούνται φυσιολογικοί και μη προβληματικοί. Φυσικά, οι γονείς τρομοκρατούνται όταν το παιδί τους έχει σπασμούς, αλλά όταν συνειδητοποιούν τι συμβαίνει, οι σπασμοί έχουν τελειώσει τις περισσότερες φορές. Οι πυρετικοί σπασμοί δεν προκαλούν ζημιά.[17]

Οι περισσότεροι σπασμοί εκδηλώνονται κατά τις πρώτες ώρες του πυρετού, όταν η θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται απότομα και σπάνια εμφανίζονται τη δεύτερη ημέρα. Εφόσον δεν υπάρχει ιστορικό  πυρετικών σπασμών δε θα πρέπει να χορηγούνται αντιπυρετικά για την πρόληψή τους. Ειδικά όταν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αντιπυρετικά ενδέχεται να μην αποτρέπουν αυτούς τους σπασμούς. [18]

4. Οι γονείς δε θέλουν τα παιδιά τους να υποφέρουν και να υποφέρουν και οι ίδιοι. Δεν αντέχουν τον φόβο και την αβεβαιότητα. Τα αντιπυρετικά γίνονται το «ηρεμιστικό» των γονέων. Αυτή είναι μια πολύ επιβλαβής στρατηγική. Εάν συγκρίνουμε τον πυρετό με την κόκκινη λυχνία ελέγχου σε ένα αυτοκίνητο που ανάβει μόνο όταν υπάρχει πρόβλημα, τα αντιπυρετικά λειτουργούν ως συγκάλυψη αυτού του σήματος . Είναι λάθος να συνεχίσουμε να οδηγούμε κανονικά αγνοώντας ένα τέτοιο σήμα κινδύνου. Η ασθένεια δεν πηγαίνει καλύτερα όταν καταστέλλεται ο πυρετός. Τείνει να χειροτερεύει.
5. Τα παιδιά με πυρετό είναι συνήθως ήσυχα και μερικές φορές χωρίς ενέργεια. Αφού λάβουν αντιπυρετικά, αισθάνονται καλύτερα, παίζουν και ασχολούνται με δραστηριότητες που κανονικά θα έπρεπε να αποφεύγουν όταν ασθενούν. Το φαγητό είναι μία τέτοια δραστηριότητα. Η έλλειψη όρεξης κατά τη διάρκεια μιας λοίμωξης είναι χρήσιμη και σημαντική. Είναι ένας από τους ουσιαστικούς εξελικτικούς μηχανισμούς εκατομμύριων χρόνων. Το σώμα χρειάζεται όλη την ενέργεια του για να καταπολεμήσει τη μόλυνση. Η πέψη διαταράσσει αυτόν τον αγώνα. Υπάρχουν όμως, και γονείς που λένε «Έδωσα αντιπυρετικά, ώστε το παιδί μου να μπορέσει τουλάχιστον να φάει». Τόσο μικρή εμπιστοσύνη έχουν στη λειτουργία του σώματος.

Ως αποτέλεσμα, τα αντιπυρετικά τείνουν να βλάπτουν το άτομο που τα παίρνει. Όμως, εκτός από τον σωματικό έχουν και ένα κοινωνικό αντίκτυπο.

Ο κοινωνικός αντίκτυπος των αντιπυρετικών  

Η καταστολή του πυρετού μειώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα, το λεγόμενο ιικό φορτίο να είναι υψηλότερο, π.χ. στη γρίπη (και πιθανώς στην Covid-19). Σαν αποτέλεσμα, περισσότεροι ιοί παραμένουν στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα. [19]

Σε κάθε κρίση μαθαίνουμε νέους όρους. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης μάθαμε τι είναι τα «spreads». Τώρα συνηθίζουμε τον όρο ιικό φορτίο και επίσης, τον όρο βασικός αριθμός αναπαραγωγής (R0). Αυτός ο αριθμός R0 αντιπροσωπεύει τον μέσο αριθμό ανθρώπων που θα κολλήσουν τη νόσο από έναν άνθρωπο. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εκτίμηση της εξέλιξης της πανδημίας και τι είδους περιοριστικά μέτρα πρέπει να ληφθούν.[20] Φυσικά, αυτά είναι απλά μοντέλα μέτρησης, όμως ολόκληρη η έννοια των περιοριστικών μέτρων βασίζεται σε τέτοια μοντέλα.

Τα αντιπυρετικά αυξάνουν τον αριθμό αναπαραγωγής (R0). Τα μοντέλα δείχνουν ότι για τη γρίπη η αύξηση μπορεί να είναι  από 1 ή ακόμη και έως 5.[21] Τα αντιπυρετικά, και αυτό είναι σημαντικό να το κατανοήσουμε, παίζουν σημαντικό ρόλο στο πόσο εύκολα μεταδίδεται μια ασθένεια. Η διαφορά μπορεί να είναι ελαφρά ή δριμύτατα περιοριστικά μέτρα. Κάποιοι χαρακτήρισαν τη χρήση αντιπυρετικών ακόμη και αντικοινωνική.[22]

Πηγές

[1] Lenski RE, Barrick JE, Ofria C (2006): Balancing Robustness and Evolvability. PLoS Biol 4(12): e428, available (20.5.07):

http://biology.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1371/journal.pbio.0040428

[2] Weitz JS, Benfey PN, Wingreen NS (2007) Evolution, Interactions, and Biological Networks. PLoS Biol 5(1): e11, available (20.5.07)

https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.0050011

[3] Berlim MT, Abeche AM (2001): Evolutionary approaqcxh to medicine, Souther Medical Journal 94; 1: 26-32

[4] Plaisance KI, Kudaravalli S, Wassermann SS, Levine MM, Mackowiak PA (2000): Effect of antipyretic therapy on the duration of illness in experimental influenza A, Shigella sonnei, and Rickettsia rickettsii infections, Pharmacotherapy 20; 12: 1417-1422

[5] Doran DF, DeAngelis C, Baumgartner RA, Mellits ED (1989): Acetaminophen: More harm than good for chicken pox? J Pediatr 114: 1045-1048

[6] Sally Eyers, et al. The effect on mortality of antipyretics in the treatment of influenza infection: systematic review and meta-analyis. Journal of the Royal Society of Medicine 2010; 103 (10): 403-411

[7] Sunden Y, Park CH, Matsuda K, Anagawa A, Kimura T, Ochiai K, Kida H, Umemura T (2003): The effects of antipyretics on influenza virus encephalitis in mice and chicks, J Vet Med Sci. 2003 Nov;65(11):1185-8

[8] Evans, S. S., Repasky, E. A., & Fisher, D. T. (2015). Fever and the thermal regulation of immunity: the immune system feels the heat. Nature reviews. Immunology, 15(6), 335–349. https://doi.org/10.1038/nri3843

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4786079/

[9] Chen Q, Fisher DT, Clancy KA, Gauguet JM, Wang WC, Unger E, Rose-John S, von Andrian UH, Baumann H, Evans SS (2006): Fever-range thermal stress promotes lymphocyte trafficking across high endothelial venules via an interleukin 6 trans-signaling mechanism, Nature Immunology 7, 1299 – 1308

[10] John FS Crocker, et al. Effects of antipyretics on mortality due to influenza B virus in a mouse model of Reye’s syndrome. Clinical and Investigative Medicine 1998; 21 (4/5): 192

[11] Blaho VA, Buczynski MW, Dennis EA, Brown CR (2009): Cyclooxygenase-1 Orchestrates Germinal Center Formation and Antibody Class-Switch via Regulation of IL-17, J. Immunol., 183: 5644 – 5653.

[12] Barlow G, Lilie P et.al. (2010): FEVER AS NATURE’S ENGINE, BMJ 2010;340:c90

[13] βραδινό δελτίο 19.3.20

[14] Carl I. Schulman, et al. The effect of antipyretic therapy upon outcomes in critically ill patients: a randomized, prospective study. Surgical Infections 2005; 6 (4): 369-375

[15] Starko KM (2009): Salicylates and Pandemic Influenza Mortality, Clinical Infectious Diseases, 2009; DOI: 10.1086/606060

[16] Waruiru C, Appleton R (2017): Febrile seizures: an update, Arch Dis Child 2004;89:751–756. doi: 10.1136/adc.2003.028449

[17] Leung, A. K., Hon, K. L., & Leung, T. N. (2018). Febrile seizures: an overview. Drugs in context, 7, 212536. https://doi.org/10.7573/dic.212536

[18] Mewasingh LD (2014): Febrile seizures, Clinical Evidence 2014;01:324

[19]Husseini RH, Sweet C, Collie MH, Smith H (1982): Elevation of nasal viral levels by suppression of fever in ferrets infected with influenza viruses of differing virulence, J Infect Dis 145:520-52

Stanley ED, Jackson GG, Panusarn C, Rubenis M, Dirda V. Increased Virus Shedding With Aspirin Treatment of Rhinovirus Infection. JAMA.1975;231(12):1248–1251. doi:10.1001/jama.1975.03240240018017

[20] π.χ. Τσιόδρας βραδινό δελτίο 24.4.20

[21] Earn DJ, Bolker PW, Bolker PM (2014): Population-level effects of suppressing fever, Proc. R. Soc. B.28120132570 http://doi.org/10.1098/rspb.2013.2570

[22] https://www.aerzteblatt.de/blog/57314