7.3.23                              Αλλαγή Ζωής                        

Ο Μανώλης (δεν είναι το πραγματικό του όνομα) ήρθε για πρώτη φορά πριν από επτά χρόνια. Ήταν τότε 6 ετών. Ο Μανώλης ήταν ένα τυπικό υπερκινητικό παιδί με προβλήματα συγκέντρωσης. Δάγκωνε τα δάχτυλά του, μασούσε τα νύχια των χεριών και των ποδιών του, γρατσουνιζόταν, έκανε πολλά παράξενα πράγματα, αστειευόταν πάντα, ακόμα και στο ιατρείο μου και κατά κάποιον τρόπο δεν ήταν ποτέ διαχειρίσιμος. Όλα αυτά είναι λίγο πολύ τυπικά συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα). Ο λόγος για το σημερινό ραντεβού ήταν μια μαθησιακή δυσκολία του Μανώλη. Το ότι αυτό θεωρείται ήδη πρόβλημα από την πρώτη δημοτικού λέει κάτι περισσότερο για το σχολικό σύστημα και λιγότερο για τα ζωηρά παιδιά. Μη τυπικό για τον Μανώλη ήταν το μεγάλο άγχος του, η ενασχόλησή του με τον θάνατο (ζωγράφιζε ακόμη και τον θάνατο) και η έντονη φαντασία του.

     Σε αυτήν την ηλικία, η φυσιοπαθητική και η ομοιοπαθητική θεραπεία για τη διαχείριση της ΔΕΠ-Υ είναι συχνά ικανοποιητική. Όμως, στην περίπτωση του Μανώλη δε λειτούργησε. Μπορεί η θεραπεία να μην ήταν επιτυχής επειδή είδα τον Μανώλη μόνο λίγες φορές; Μπορεί να είχα πολύ επιλεγμένες πληροφορίες από τη μητέρα με την οποία μιλούσα περίπου δύο φορές το χρόνο; Δεν το γνωρίζω. Σε όποια περίπτωση, δεν υπήρξε βελτίωση, μάλλον το αντίθετο και αυτό έχει σημασία.

     Με τα χρόνια, ο Μανώλης ανέπτυξε δύσκολη κοινωνική συμπεριφορά και άρχισε να συνθέτει έναν κόσμο εσωτερικής μεγαλοπρέπειας που ελάχιστη σχέση είχε με τις πραγματικές συνθήκες. Αυτός ο κόσμος συγκροτήθηκε από τη φαντασία του και από καθαρά ψέματα. Υπερβολικές ιδέες και τσαμπουκάδες που βασίζονταν στη συστολή, την έλλειψη αυτοπεποίθησης και τη μεγάλη ευαισθησία εναλλάσσονταν με την απόσυρση και την επιθετική συμπεριφορά. Αρκετά συχνά απειλούσε. Αποθαρρυνόταν εύκολα και μπορούσε να πετύχει το στόχο της τάξης που φοιτούσε, μόνο με μεγάλη υποστήριξη από τους γονείς του.

Τέτοιες συμπεριφορές υπάρχουν σε πολλά αγόρια με διαφορετικές μορφές. Στην περίπτωση του Μανώλη, οι υπερβολικές φαντασιώσεις και οι προσπάθειες διατήρησής τους στη ζωή, ήταν το καθοριστικό στοιχείο. Άλλα αγόρια τείνουν να αντιδρούν στην πραγματικότητα της ζωής με επιθετικότητα και να αρνούνται την επικοινωνία.

     Σήμερα, οι γονείς ήρθαν σε μένα για μια συζήτηση. Ο Μανώλης πήγαινε πλέον στη Β΄ τάξη του γυμνασίου και είχε χαλάσει κάθε προσωπική επαφή μέσω της μη ρεαλιστικής αλλά και αντικοινωνικής συμπεριφοράς του. Ήταν απομονωμένος, απρόσιτος, οξύθυμος, είχε μαθησιακές δυσκολίες, ήταν χωρίς κίνητρα και δεν είχε αυτοπεποίθηση. Η αλληλεπίδρασή του με τους άλλους απαρτιζόταν και είχε συγκροτηθεί  από ψέματα. Μόνο όταν ο Μανώλης είναι με μικρά παιδιά ανθίζει. Συναναστρέφεται μαζί τους με μεγάλη προθυμία και μέσω αυτού, κερδίζει τακτικά την αναγνώριση από τον κόσμο των ενηλίκων.

«Τι να κάνουμε;» με ρώτησε η μητέρα. Στην αρχή δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτα. Αυτό το αίσθημα αδυναμίας δεν καταβάλλει μόνο τους γονείς, αλλά συχνά και τους θεραπευτές, διότι τέτοιες καταστάσεις συνήθως δεν τείνουν να βελτιώνονται. Συχνά χειροτερεύουν, ειδικά σε περιπτώσεις όπως του Μανώλη, όπου αυτή η συμπεριφορά ξεκίνησε και δομήθηκε από μικρή ηλικία.

      Φυσικά, υπάρχει η δυνατότητα χρήσης ψυχοφαρμάκων για να αμβλυνθούν τα έντονα συναισθήματα και η συμπεριφορά ενός νέου ατόμου. Ωστόσο, οι γονείς δεν ήθελαν να μάθουν τίποτα για τη φαρμακευτική θεραπεία. Γνώριζαν ότι τέτοιοι έφηβοι συχνά «σέρνονται» στην υπόλοιπη ζωή τους. Παρ’ όλα αυτά, έκλεισαν ραντεβού με έναν παιδοψυχίατρο.

Μέχρι τότε, οι γονείς δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι ο Μανώλης θα μπορούσε να έχει διαφορετικές ψυχιατρικές διαγνώσεις. Γι’ αυτό η ψυχιατρική περίθαλψη είχε νόημα και από νομικής άποψης, διότι σε τέτοιες δύσκολες συνθήκες εφηβείας υπάρχει πιθανότητα αποκλίνουσας ή/και επικίνδυνης συμπεριφοράς είτε προς τον εαυτό είτε σε τρίτους. Αυτό το αναγνώρισαν και οι γονείς.

Ποιες είναι οι επιλογές σε μια τέτοια κατάσταση;

«Πρέπει να σκεφτείτε τη ζωή του γιου σας με εντελώς διαφορετικό τρόπο», ήταν η πρώτη μου, αυθόρμητη πρόταση. Είναι μια παλιά θεραπευτική αρχή ότι οι προσπάθειες για λύσεις που δεν αποδίδουν καρπούς για χρόνια γίνονται μέρος του προβλήματος. Σε αυτήν την οικογένεια, θα μπορούσε να ήταν η φιλοδοξία της μητέρας να δώσει στο γιο της μια «καλή» εκπαίδευση. Είχε προσπαθήσει να το κάνει αυτό με πολλή ενέργεια και επίσης με πολλή πίεση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η προσπάθεια αυτή είχε αποτύχει.

     «Τι εννοείτε, να σκεφτόμαστε εντελώς διαφορετικά;» ρώτησε η μητέρα.

Φυσικά, δεν το ήξερα κι εγώ στην αρχή. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας συζήτησης, συχνά μπαίνει κανείς σε νέα εδάφη. Κάθε άτομο και κάθε πρόβλημα είναι κατά κάποιον τρόπο μοναδικά. Πρέπει να προσεγγίζουμε τις διάφορες επιλογές σιγά-σιγά στη συζήτηση. Στη συγκεκριμένη, ήταν σημαντικό για μένα να καταλάβουν οι γονείς ότι δε βοηθάει να συνεχίσουν όπως πριν. Υπάρχουν πάντα στιγμές στη ζωή που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ήρθε η ώρα να εγκαταλείψουμε τα σχέδια

που ακολουθούσαμε μέχρι τώρα, και ότι είναι απαραίτητη μια θεμελιώδης αλλαγή. Αυτή ήταν μια τέτοια στιγμή για τους γονείς του Μανώλη.

«Θα μπορούσατε να αγοράσετε ένα σκάφος και να κάνετε τον γύρο του κόσμου με ιστιοπλοΐα για ένα ή δύο χρόνια», ήταν η πρώτη μου πρόταση. Είχε σκοπό να αποτελέσει παράδειγμα ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε να σκεφτόμαστε αντισυμβατικά και θαρραλέα.

    Η μητέρα με κοίταξε εντελώς άναυδη. Πιθανότατα νόμιζε ότι είμαι τρελός. Ο πατέρας φάνηκε να με καταλαβαίνει. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο γεγονός ότι ο ίδιος είχε εργαστεί ως πλασιέ πριν από μερικά χρόνια και ήταν πολύ δυσαρεστημένος με αυτό. Είχε εγκαταλείψει αυτό το επάγγελμα, είχε γίνει βιοκαλλιεργητής, φαινόταν πιο ευτυχισμένος και είχε χάσει πολύ βάρος.

«Αντί να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο με ένα πλοίο, ο Μανώλης θα μπορούσε επίσης να περάσει ένα χρόνο δουλεύοντας στα χωράφια με τον πατέρα του και ζώντας στο χωριό», πρότεινα ως μια πιο ρεαλιστική εναλλακτική λύση. Η πρόταση αυτή είχε νόημα από πολλές απόψεις. Θα έβγαζε το αγόρι από μια προβληματική γι’ αυτόν κατάσταση κοινωνικής διαβίωσης, θα γνώριζε από πρώτο χέρι τις αξίες και την αποφασιστικότητα του πατέρα του και θα βρισκόταν στο χωριό. Στο χωριό, όπως μου είχαν πει οι γονείς του πριν, ο Μανώλης ήταν πολύ διαφορετικός. Ζούσε και έπαιζε ανέμελα με τα άλλα παιδιά. Για μένα, αυτό φαινόταν μια απολύτως δυνατή, αν και τολμηρή, επιλογή.

Μού έγινε σαφές κατά τη διάρκεια αυτής της συζήτησης, ότι στον Μανώλη  έπρεπε να δοθεί ο χρόνος και ο χώρος να αποφασίσει αν ήθελε να ζήσει σε αυτή, τη δική μας κοινωνία και με τους δικούς μας κανόνες. Μου φαινόταν δευτερεύον αν θα έδινε πανελλήνιες ένα ή δύο χρόνια αργότερα ή καθόλου.

    Συζητήσαμε μερικές ακόμη τεχνικές για το πώς οι γονείς θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν στο γιο τους ότι του δίνουν την ευκαιρία να περάσει από αυτή τη διαδικασία αυτοανακάλυψης.

Από την άποψη της οικογενειακής θεραπείας, επρόκειτο για μια γόνιμη συζήτηση που διεύρυνε τους ορίζοντες και έδωσε χώρο για στρατηγικές επίλυσης. Πιστεύω ότι μέσα από μια θεμελιώδη αλλαγή του σχεδίου ζωής, ο Μανώλης θα είχε μια πραγματική ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον.

Σκέψεις:

Η Elisabeth Kübler-Ross ήταν μια Ελβετίδα ψυχίατρος με μεγάλη επιρροή, που μελέτησε τη διαδικασία του θανάτου και τα ψυχολογικά στάδια πριν. Ξεκίνησε μια διάλεξη σε 70 ίσως φοιτητές με την ερώτηση: «Πόσοι από εσάς κάνετε ακριβώς αυτό που φαντάζεστε για την ζωή σας;».  Περίπου οι μισοί από τους παρευρισκόμενους σήκωσαν το χέρι, κάποιοι πιο διστακτικά. Η  Kübler-Ross συνέχισε: «Αν όχι, αλλάξτε τη ζωή σας σήμερα!». Αν και αυτό ακούγεται δραστικό και ίσως λίγο υπερβολικό, η δήλωση αυτή κατέστησε σαφές πόσο σημαντικό είναι να ζούμε τη ζωή μας όσο καλύτερα μπορούμε, σύμφωνα με τις αξίες μας. Έχουμε μόνο αυτή, τη μία ζωή!

    Συχνά, προτείνω στους ασθενείς που δεν είναι σίγουροι για τα επόμενα βήματα στη ζωή τους να φανταστούν ότι είναι 70 ετών και να κοιτάξουν πίσω στο παρελθόν τους. Τι είδους ζωή θα ήθελαν να έχουν ζήσει; Αυτή η προοπτική συχνά ανοίγει νέους ορίζοντες. Αυτό που δεν έρχεται ως απάντηση είναι: «Θα έπρεπε να έχω πάει περισσότερες ώρες στο γραφείο» ή «Θα έπρεπε να είχα βάλει τα παιδιά να διαβάζουν όλο το απόγευμα». Τι είναι λοιπόν πραγματικά σημαντικό;

    Η πιο διάσημη φράση του Γερμανού φιλοσόφου Theodor Adorno είναι η εξής: «Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λάθος ζωή.» Μού φαίνεται ότι αυτή είναι μια από τις πιο σημαντικές προτάσεις για την εποχή μας, τόσο σημαντική όσο και η ρήση του Σωκράτη «Την ανεξέταστη ζωή δεν αξίζει να τη ζεις» (ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ). 

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τον Μανώλη και τους άλλους εφήβους, αλλά και για εμάς;

Στο πιο διάσημο από όλα τα “TED Talks”, ο Sir Ken Robinson περιγράφει την περίπτωση μίας χορογράφου που πραγματοποίησε μεγάλα μιούζικαλ (Cats, Phantom of the Opera) και έγινε εκατομμυριούχος. Στην ηλικία των 8 ετών την πήγαν σε ψυχίατρο επειδή ήταν ανήσυχη και είχε μαθησιακές δυσκολίες. Απλώς δεν μπορούσε να καθίσει ακίνητη στο σχολείο. Ο ψυχίατρος αναγνώρισε το ταλέντο της ως χορεύτριας. Ήδη από νεαρό κορίτσι, η ζωή της συνοψιζόταν από χορό και κίνηση. Την παρέπεμψε σε μια σχολή χορού, όπου άνθισε, έγινε ευτυχισμένη και επιτυχημένη. Σήμερα, ο Ken Robinson υποψιάζεται, πως ο τρόπος που θα την αντιμετώπιζαν είναι να της έδιναν μια δια βίου φαρμακευτική αγωγή και πως ίσως θα ταλανιζόταν σε ένα ακατάλληλο σχολείο, ζώντας μια δύσκολη ζωή.

    Σε μια άλλη ομιλία, ο Ken Robinson περιέγραψε πώς τόσο ο Paul McCartney όσο και ο George Harrison, πήγαν στο ίδιο σχολείο και διδάχθηκαν από τον ίδιο καθηγητή μουσικής. Το ταλέντο τους δεν αναγνωρίστηκε, ούτε οι δύο από τους Beatles πήραν κάτι ουσιαστικό από αυτά τα μαθήματα. Ο τίτλος αυτής της ομιλίας «TedTalk» είναι «Η ζωή είναι η ανακάλυψη των ταλέντων σου» (Life is your talents discovered). Αυτός ο τίτλος θα μπορούσε να είναι ένα σημείο αναφοράς για το πώς ο Μανώλης θα μπορούσε να βρει ένα δρόμο στην κοινωνία μας.