SocialMedia: Τα κορίτσια στο στόχαστρο
Τα κορίτσια συχνά φαίνεται να αντιμετωπίζουν στο διαδίκτυο συγκεκριμένους κινδύνους. Είναι καλό να τoυς γνωρίζετε και να λάβετε τα κατάλληλα μέτρα από νωρίς. Όμως, είναι σημαντικό να προσέξετε να μην παρακινηθείτε από τον φόβο και λειτουργήσετε με έναν αυστηρό υπερβολικό τρόπο αλλά με έναν τρόπο που θα ενισχύσει τη σχέση και την επικοινωνία με το παιδί σας για να μπορέσετε να το υποστηρίξετε στο πως να διαχειρίζεται τέτοιες προκλήσεις.
H υπερβολική χρήση του διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά και στους νέους. Μία από τις επιπτώσεις και σημαντικός παράγοντας της κρίσης ψυχικής υγείας των νέων, είναι η αύξηση εμφάνισης της κατάθλιψης. Οι γονείς είναι σημαντικό να γνωρίζουν αυτήν την πιθανότητα, ώστε να μπορέσουν να λάβουν τις κατάλληλες προφυλάξεις.
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει πως όσο περισσότερο χρόνο περνούν οι νέοι στα ΜΚΔ, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να εμφανίσουν κατάθλιψη. Αναφέρουν επίσης, πως τα κορίτσια τείνουν να επηρεάζονται περισσότερο από τα αγόρια. Ο παρακάτω πίνακας αποτελεί ένα από τα πολλά παραδείγματα:
https://www.afterbabel.com/p/social-media-mental-illness-epidemic
Αυτό το συμπέρασμα δε συμφωνεί απόλυτα με την κλινική μας εμπειρία από την οποία έχει παρατηρηθεί ότι και τα αγόρια επηρεάζονται στον ίδιο βαθμό.
Ωστόσο, η διαφορά μπορεί να είναι ότι τα αγόρια αντιδρούν διαφορετικά και σε άλλη ηλικία σε σχέση με τα κορίτσια σε ό,τι αφορά την πρόκληση του διαδικτύου και των ΜΚΔ.
Πιο συγκεκριμένα, για τα κορίτσια μελέτες έχουν δείξει ότι είναι ιδιαίτερα πιθανό να υποστούν αρνητικές συνέπειες από τα ΜΚΔ μεταξύ των ηλικιών 11 και 13 ετών, δηλαδή στην πρώιμη εφηβεία. Ενώ για τα αγόρια, η κρίσιμη ηλικία φαίνεται να είναι τα 14-16 έτη. Ωστόσο, και τα δύο φύλα έδειξαν στη συνέχεια ιδιαίτερη ευαισθησία στις αρνητικές συνέπειες των ΜΚΔ πάλι στην ηλικία των 19 ετών, δηλαδή κατά την περίοδο της πρώτης ανεξαρτησίας. [i]
Τι συμβαίνει όμως στα κορίτσια στην πρώιμη εφηβεία; Πρόκειται για μια περίοδο ωρίμανσης, σωματικής ανάπτυξης, κατά την οποία γίνονται γυναίκες, με τη συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη να υστερεί λίγο. Οι έφηβες σε αυτή τη φάση πρέπει να συμφιλιωθούν με τον ρόλο τους ως γυναίκες. Παλαιότερα αυτό ήταν σχετικά εύκολο και σήμαινε τις περισσότερες φορές προετοιμασία για γάμο και παιδιά, συχνά σε ηλικία 17 ετών ή και μικρότερη.
Για ποιον ρόλο προετοιμάζονται σήμερα τα νεαρά κορίτσια;
Τα κορίτσια στη σύγχρονη εποχή έχουν πολλές επιλογές, επιδεικνύουν καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια τόσο στο σχολείο όσο και στο πανεπιστήμιο[ii], είναι γενικά πιο επιτυχημένα, εκτός από το να κατακτήσουν τις υψηλότερες θέσεις εργασίας και τον αντίστοιχο μισθό, ένα φαινόμενο που ονομάζεται και επίσημα «Γυάλινη οροφή». [iii] Φαίνεται να συναντούν αρκετά εμπόδια και έτσι χρειάζεται να βρουν τον δικό τους δρόμο μέσα στην κοινωνία. Είναι κάπως δύσκολο να αποφασίσουν ποιο πρότυπο γυναίκας θα ήθελαν να ακολουθήσουν για να ζήσουν μια ολοκληρωμένη ζωή.
Όμως, ποια είναι τα πραγματικά πρότυπα που μπορούν να τα βοηθήσουν σε αυτό;
Η καταπονημένη μαμά που προσπαθεί να βγάλει απλά τη μέρα μπορεί να είναι ο κανόνας, αλλά αυτό δεν αποτελεί ένα ελκυστικό πρότυπο. Αντίθετα, αυτές οι όμορφες, λεπτές και επιτυχημένες γυναίκες του Instagram κάνουν πολύ καλύτερη εντύπωση. Είναι οι influencers που διαμορφώνουν τα νέα πρότυπα.[iv]
Από πολλές απόψεις αυτά δίνουν κάποια ελπίδα και μια κατευθυντήρια γραμμή. Ωστόσο, αυτή η εξιδανικευμένη εικόνα έχει συχνά ελάχιστη σχέση με τον κόσμο στον οποίο ζουν πραγματικά τα νεαρά κορίτσια/γυναίκες.
Έτσι, τείνουν να είναι δυσαρεστημένα με τον εαυτό τους και το σώμα τους αν δεν ανταποκρίνονται σε αυτό το πρότυπο της ομορφιάς και της επιτυχίας. Σε αυτό συμβάλλουν ουσιαστικά όλες αυτές οι υπερβολικές και διαστρεβλωμένες εικόνες στα ΜΚΔ. [v] Αυτό είναι και το συμπέρασμα μιας μελέτης που διεξήγαγε το ίδιο το Instagram στην οποία αναφέρεται πως η χρήση του από τα έφηβα κορίτσια συνδέεται με την εμφάνιση προβλημάτων σχετικά με την εικόνα του σώματος τους με ποσοστό 1 στα 3. [vi]
Τα κορίτσια προκειμένου να αρέσουν και να κερδίσουν likes στα ΜΚΔ, δημιουργούν μερικές φορές ακόμη και μια εικόνα του εαυτού τους που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική τους φύση.[vii] Η θεωρία υποστηρίζει πως καταλήγουν να γίνονται υπερκριτικά με τον εαυτό τους λόγω αυτού του συνεχούς κυνηγιού για επιβεβαίωση και likes και πως αυτός είναι και ο βασικός παράγοντας που παθαίνουν ευκολότερα κατάθλιψη. Έτσι, έχει φανεί πως ακόμη και μια εβδομάδα αποχής από τα ΜΚΔ οδηγεί σε καλύτερη εικόνα του εαυτού. [viii]
Είναι κάπως δύσκολο για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας να καταλάβουν τι κάνουν οι νέοι υπό την επιρροή των influencer. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι πως τα νέα παιδιά, συγκεκριμένα ήδη από την ηλικία των 9-10 ετών αγοράζουν τεράστιες ποσότητες συχνά ακριβών καλλυντικών προϊόντων, [ix] αντιγήρανσης [x] και περνούν πολύ χρόνο μπροστά στον καθρέφτη «φροντίζοντας το δέρμα τους» (skin care routine), όπως θα τους έχει υποδείξει η αγαπημένη τους influencer. Δεν είναι περίεργο που αυτά τα παιδιά είναι δυσαρεστημένα με την εμφάνισή τους και με τη ζωή τους.
Παρόλο που είναι δελεαστική αυτή η εξήγηση δεν είναι ολοκληρωμένη και σίγουρα δεν αποτελεί τη μόνη αλήθεια αλλά μόνο μία πλευρά αυτής.
Υπήρξαν επανειλημμένες φάσεις στο παρελθόν με δραματικές κοινωνικές αλλαγές στη νεανική κουλτούρα. Η πιο πρόσφατη ήταν η εμφάνιση της γενιάς του Rock’n’Roll, γνωστού τότε και ως «beat generation» στη δεκαετία του 1960-70. Οι αλλαγές αυτής της εποχής ήταν εξίσου δραστικές με τη σημερινή εποχή των κινητών τηλεφώνων. Σίγουρα, η εποχή τότε δεν ήταν η πιο υγιής και ισορροπημένη, καθώς η χρήση αλκοόλ και κάνναβης ήταν αρκετά υψηλή. Οι νέοι έδιναν επίσης τεράστια έμφαση στην εξωτερική τους (κακή) εμφάνιση. Αλλά τότε, οι νέοι δεν πάθαιναν κατάθλιψη αν δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν επαρκώς στο μοντέλο του σεξ, των ναρκωτικών και του Rock’n’Roll. Αντίθετα, γίνονταν επαναστάτες.
Αυτή η εποχή πριν από 50 χρόνια ήταν μια πολύ δημιουργική εποχή, μια εποχή πειραματισμού, μια εποχή εμπειριών. Σήμερα φαίνεται να μην είναι τόσο σημαντικό να βιώνουμε κάτι, αλλά να δείχνουμε ότι βιώνουμε. Είναι η εποχή του πως φαινόμαστε και όχι του πως νιώθουμε και του ποιοι είμαστε. Ωστόσο, το να ντύνεσαι και να είσαι όμορφη δεν φαίνεται να είναι εξίσου ευεργετικό για την ψυχική υγεία. Δεν φαίνεται να προσφέρει την ίδια ικανοποίηση ή αυτοπεποίθηση.
Υπάρχει όμως και μια ακόμη σημαντική πτυχή: τα οπτικά μέσα έκφρασης, δηλαδή οι φωτογραφίες και τα σύντομα βίντεο, αποτελούν ουσιαστικό παράγοντα στην εμπειρία και την ανάπτυξη των έφηβων κοριτσιών. Επιπλέον, αυτός ο οπτικός κόσμος είναι απολύτως υπερσεξουαλικοποιημένος (μουσική, βίντεο, κινηματογράφος, διαφήμιση).
Επομένως μια καλή ερώτηση είναι τι βλέπουν τώρα τα κορίτσια ηλικίας 12-15 ετών κάθε εβδομάδα στο Instagram στις ΗΠΑ;
- Το 37 % έρχεται αντιμέτωπο με γυμνό (συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών με ανδρικά γεννητικά όργανα – DickPics).
- Το 24% δέχεται ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις.
- Το 17% έρχεται αντιμέτωπο με εικόνες και πράξεις αυτοτραυματισμού.[xi]
Στην Ελλάδα τα πράγματα δε φαίνονται να είναι διαφορετικά καθώς τα κορίτσια εκτίθενται στο ίδιο υλικό όπως και στις ΗΠΑ.[xii]
Μια διαδικτυακή έρευνα που διεξήγαγε το «Χαμόγελου του Παιδιού» έδειξε πώς τα νεαρά κορίτσια εύκολα μπορεί να έρθουν σε επαφή με μεγαλύτερους άνδρες. [xiii] Από αυτούς, όπως θα παρατηρήσετε ένα επαναλαμβανόμενο θέμα είναι ότι στα κορίτσια ζητείται επίμονο τρόπο να στέλνουν φωτογραφίες τον εαυτό τους. Αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο και να διαβάσετε αυτές τις συνομιλίες, για να καταλάβετε λίγο παραπάνω με τι έρχονται αντιμέτωπα.
Ανέκαθεν, τα κορίτσια δοκίμαζαν τον ρόλο τους ως γυναίκες, για παράδειγμα με το να ντύνονται, να βάφονται και φωτογραφίζονται σε διάφορες πόζες. Όμως, συνήθιζαν να το κάνουν στο δωμάτιό τους μπροστά στον καθρέφτη ή με φίλες, ή το έκαναν σε μικρή κλίμακα. Αυτό είναι τόσο φυσικό όσο και απαραίτητο και όταν τραβούσαν μια φωτογραφία παρέμενε στο συρτάρι. Σήμερα, τα πάντα καταγράφονται με φωτογραφίες και βίντεο που «ποστάρονται» στο διαδίκτυο και στα ΜΚΔ καθιστώντας πολύ πιο εύκολη την κατάχρηση αυτού του υλικού. Όλα αυτά δημιουργούν τεράστια πίεση στα κορίτσια, ό,τι δηλαδή πρέπει να παρουσιάζουν τον εαυτό τους με ένα συγκεκριμένο τρόπο.
Όμως, η κατάσταση μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τον έλεγχο.
Τόσο συνομηλίκοι όσο και μεγαλύτεροι άνδρες μπορεί να χρησιμοποιήσουν αυτές τις φωτογραφίες για κάτι περισσότερο από προσωπική ευχαρίστηση. Ξανά και ξανά χρησιμοποιούνται για εκδίκηση ή για άσκηση πίεσης και εκβιασμό. Αυτή είναι μία από τις προβληματικές διαστάσεις στην εφηβεία των νεαρών κοριτσιών. Έτσι, το πιο συχνό δημιουργικό μέσο, η κύρια μορφή έκφρασης στις μέρες μας αποτελεί και ένα μεγάλο κίνδυνο.
Αλλά τα κορίτσια δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο συμμαθητές ή μεμονωμένους μεγαλύτερους άνδρες. Υπάρχουν ολόκληρα δίκτυα παιδόφιλων στο Instagram που επιδιώκουν την επαφή με νεαρά άτομα. [xiv] Μοναδικός τους στόχος είναι να δελεάσουν, να απειλήσουν, να εκβιάσουν ή και να παρακινήσουν νεαρά κορίτσια να κάνουν κακό στον εαυτό τους. (Αν θέλετε να μάθετε τι συμβαίνει στις σκοτεινές πλευρές του διαδικτύου (dark web), διαβάστε αυτό το άρθρο στα αγγλικά).
Η πιο εύκολη ομάδα-στόχος λέγεται ότι είναι τα ασταθή ή καταθλιπτικά κορίτσια ή εκείνα με διατροφικές διαταραχές. Οι αλγόριθμοι των ΜΚΔ επιλέγουν πολύ γρήγορα τα κατάλληλα θύματα για αυτά τα αρπακτικά.[xv]
Όλα αυτά δε γίνονται κάπου μακριά, αλλά μπορούν να συμβούν πολύ γρήγορα στο δικό σας σαλόνι ή στο δωμάτιο του παιδιού.[xvi] Επομένως, τα κορίτσια πρέπει να είναι αρκετά μεγάλα ώστε να μπορούν να αξιολογούν σωστά τέτοιες καταστάσεις. Πρέπει να είναι προετοιμασμένα για τις πιθανότητες μιας τέτοιας επαφής. Εκεί έχουν την ανάγκη των γονιών και την υποστήριξή τους.
Στην ηλικία των 10 ετών, είναι σίγουρα πολύ μικρά. Είναι, επομένως, λογικό ότι στις ΗΠΑ τα ΜΚΔ επιτρέπονται μόνο από την ηλικία των 13. Στη Φλόριντα, είναι από 14 ετών και πάνω, και αρχικά μόνο με τη συγκατάθεση των γονέων. [xvii] Το πρόβλημα είναι ότι οι εταιρείες τεχνολογίας υπονομεύουν αυτούς τους κανονισμούς. Όλα αυτά αποτελούν και μια ιδιαίτερη πρόκληση για τους γονείς. Θα πρέπει να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους του ηλεκτρονικού κόσμου, όπως ακριβώς πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της κυκλοφορίας στους δρόμους. Οι γονείς θα πρέπει επίσης να γνωρίζουν ότι τα κορίτσια έρχονται αντιμέτωπα με την πορνογραφία από την ηλικία των 12 ετών, αλλά συνήθως και νωρίτερα. Αυτή είναι συχνά η κύρια σεξουαλική τους εκπαίδευση. Τι επίδραση έχει αυτό στην κατανόηση του σώματός τους και του ρόλου τους ως γυναίκες; Τι αντίκτυπο έχει αυτό στις προσδοκίες τους για μια σχέση και στα συναισθήματά τους; Πιστεύουμε ότι αυτή η συχνά διαστρεβλωμένη σχέση με το ίδιο το σώμα μπορεί να είναι ένας επιπλέον παράγοντας που κάνει τα κορίτσια πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Πιστεύουμε ότι το καλύτερο είναι να υποστηρίξουμε τα κορίτσια στην προσπάθειά τους να βρουν τον δικό τους δρόμο στην κοινωνία, πέρα από τα στερεότυπα του γάμου, των παιδιών και της εμφάνισης. Εάν όμως αποφασίσουν αυτό το μονοπάτι να μπορέσουν να έχουν μια όσο δυνατόν πιο αυθεντική και ζωντανή ζωή με την οικογένειά τους και τον εαυτό τους. Είναι σημαντικό τα κορίτσια να έχουν και άλλα πρότυπα εκτός των influencer. Οι γονείς μπορούν να προσφέρουν πολλές ιστορίες. Για παράδειγμα, ένα ωραίο βιβλίο είναι οι Ιστορίες Καληνύχτας για Επαναστάτριες όπου μέσα από ιστορίες σημαντικών γυναικών που άλλαξαν την ιστορία υπάρχει η ευκαιρία να γνωρίσουν και άλλα πρότυπα. Ας μην ξεχνάμε πως η ζωή έχει πολλά περισσότερα να προσφέρει. Εξερευνώντας οι γονείς μαζί με τα παιδιά τους όλες αυτές τις οπτικές ενδυναμώνεται η σχέση. Το να βρούμε τη θετική πλευρά σε τέτοιες εμπειρίες είναι κατά τη γνώμη μας η καλύτερη στρατηγική για να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές πτυχές του ηλεκτρονικού κόσμου. Αλλά καλό θα ήταν εξαρχής να καθυστερήσουν να εξερευνήσουν τον ηλεκτρονικό κόσμο.
Ωστόσο, στην περίπτωση των ιδιαίτερων κινδύνων που αφορά τα κορίτσια θα ήταν καλό οι γονείς να έχουν ένα σχέδιο και να είναι προετοιμασμένοι για το πώς θα αντιμετωπίσουν μια ενδεχόμενη περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησης ή εκφοβισμού.
Στην ιστοσελίδα του ιατρείου μας παρέχουμε ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με διάφορες πτυχές του ηλεκτρονικού κόσμου.
Πληροφορίες όπως:
- Συστάσεις για τον χρόνο οθόνης στα παιδιά
- Το πρώτο κινητό τηλέφωνο
- Το φαινόμενο Sexting
- Νομικές συνέπειες και διαδίκτυο
Μπορείτε να βρείτε τα κείμενα αυτά εδώ
Αν χρειάζεστε περισσότερες πληροφορίες ή ατομική συμβουλευτική, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας.
Πηγές
[i] Orben A, Przybylski AK, Blakemore SJ, Kievit RA. Windows of developmental sensitivity to social media. Nat Commun. 2022 Mar 28;13(1):1649. doi: 10.1038/s41467-022-29296-3. PMID: 35347142; PMCID: PMC8960761.
[ii] Holst, C., & Teigen, M. (2024). The “boy problem” in public policy. Politics & Policy, 52(1), 70-88.
ΟΕCD: Education at a Glance 2024
https://www.oecd.org/en/publications/2024/09/education-at-a-glance-2024_5ea68448.html
[iii] Γυάλινη οροφή. (2022, Φεβρουαρίου 5). Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια. Ανακτήθηκε 14:37, Σεπτεμβρίου 23, 2024 από το //el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%93%CF%85%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%BD%CE%B7_%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE&oldid=9304440.
[iv] https://www.kathimerini.gr/life/562906657/egklovismenoi-sta-somata-ton-influencers/
[v] Verrastro V, Saladino V, Eleuteri S, Barberis N, Cuzzocrea F. Sexting, Self-esteem, and Social Media: A Comparison among Frequent, Occasional, and Non-sexting Italian Adolescent Girls. Psychol Russ. 2023 Dec 1;16(4):3-20. doi: 10.11621/pir.2023.0401. PMID: 38162809; PMCID: PMC10755954.
[vi] https://www.wsj.com/articles/facebook-knows-instagram-is-toxic-for-teen-girls-company-documents-show-11631620739?mod=article_inline
[vii] Heitner D (2023): Growing Up in Public, Penguin Rand House
[viii] Smith OE, Mills JS, Samson L. Out of the loop: Taking a one-week break from social media leads to better self-esteem and body image among young women. Body Image. 2024 Apr 30;49:101715. doi: 10.1016/j.bodyim.2024.101715. Epub ahead of print. PMID: 38692094.
[ix] https://www.nytimes.com/2024/03/16/business/sephora-stores-tweens-teens.html
[x] https://www.theguardian.com/society/2024/jan/11/uk-parents-urged-not-to-buy-children-anti-ageing-skin-products
[xi] U.S. Senate Committee on the Judiciary: Big Tech and the Online Child Sexual Exploitation Crisis 31.1.24
[xii] https://www.kathimerini.gr/society/563211505/mastiga-i-diadiktyaki-via-eis-varos-neon-gynaikon/
[xiii] https://www.kathimerini.gr/society/562875160/ta-paidia-ayta-einai-poy-peftoyn-pio-sychna-thymata/
[xiv] https://www.wsj.com/video/series/tech-news-briefing/how-instagrams-algorithm-connects-and-promotes-pedophile-network/40F0DC5A-1C2D-474C-B143-FB4929034E1F
[xv] U.S. Senate Committee on the Judiciary: Big Tech and the Online Child Sexual Exploitation Crisis 31.1.24
[xvi] https://www.washingtonpost.com/investigations/interactive/2024/764-predator-discord-telegram/?utm_campaign=wp_post_most&utm_medium=email&utm_source=newsletter&wpisrc=nl_most&carta-url=https%3A%2F%2Fs2.washingtonpost.com%2Fcar-ln-tr%2F3d0eb60%2F65f1ca4eec7af63555086a04%2F65c11810faddfc25ca03ce3d%2F8%2F52%2F65f1ca4eec7af63555086a04
[xvii] https://www.ethnos.gr/World/article/307947/florintaaysthrosnomosapagoreyeitasocialmediaseanhlikoys
