Αυτό το άρθρο ασχολείται με δύο πιο πρόσφατες μελέτες σχετικά με τους λεγόμενους Εκλεκτικούς Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης ή ΕΑΕΣ (SSRI), φάρμακα τα οποία συνταγογραφούνται ως αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά και ηρεμιστικά. Σε αυτά περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, τα Zoloft, Seropram, Cipralexa. Όχι μόνο πρόκειται για τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα ψυχιατρικά φάρμακα, αλλά τα ΕΑΕΣ/SSRIs είναι μεταξύ των πιο συχνά συνταγογραφούμενων φαρμάκων από όλα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 1 στους 6 ενήλικες έπαιρνε αντικαταθλιπτικά το 2020, [1] με αυξητική τάση έκτοτε.[2]  Στην Ελλάδα είναι περίπου το μισό, ωστόσο τα ποσοστά αυξάνονται ραγδαία. [3]   

Αυτή η επιτυχία προκαλεί έκπληξη, διότι τα ΕΑΕΣ/SSRIs από την αρχή ήταν αμφιλεγόμενα. Αρχικά υπήρξαν κάποια σκάνδαλα, μεταξύ άλλων και λόγω του επιθετικού μάρκετινγκ. Επιπλέον, υπήρξαν ενδείξεις για σοβαρές παρενέργειες, όπως για παράδειγμα η τάση αυτοκτονίας σε νέους ανθρώπους, οι οποίες αποκρύφθηκαν. Επίσης, στατιστικές μελέτες παραποιήθηκαν [4] και η εξαρτητική τους ιδιότητα και η δυσκολία διακοπής των φαρμάκων υποβαθμίστηκε.[5] Μόνο σταδιακά έγινε φανερό ότι σχεδόν το 75% όλων των ασθενών αναπτύσσουν συμπτώματα στέρησης και παραμένουν εξαρτημένοι.[6]  

Νωρίς υπήρχαν σημαντικές αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα αυτών των φαρμάκων. [7] Αυτή η μάλλον μέτρια επίδραση επιβεβαιώθηκε ξανά και ξανά.[8] 

Επιπλέον, η εξήγηση που επικρατεί για το πώς λειτουργούν οι ΕΑΕΣ/SSRI δεν ήταν ποτέ πειστική. Η κατάθλιψη, σύμφωνα με τη γενική παραδοχή, οφείλεται στην έλλειψη σεροτονίνης στον εγκέφαλο και αυτά τα φάρμακα δημιουργήθηκαν προκειμένου να διορθώσουν αυτήν τη ανεπάρκεια, όπως η ινσουλίνη διορθώνει το σάκχαρο στο αίμα για τον διαβήτη. Αυτό δεν είχε πολύ νόημα από νευροφυσιολογικής άποψης, αλλά ήταν επίσης εκπληκτικό το γεγονός ότι η επίδραση των φαρμάκων άρχισε να επέρχεται μόνο μετά από εβδομάδες, παρόλο που η «διόρθωση» του μεταβολισμού του εγκεφάλου διαρκούσε μόνο ώρες. Σήμερα, κανένας επιστήμονας δεν πιστεύει αυτή την υπόθεση,[9]  η οποία από την αρχή ήταν μια στρατηγική μάρκετινγκ των φαρμακευτικών εταιρειών.[10]   

Αυτή η αμφισβητήσιμη επίδραση των ΕΑΕΣ/SSRIs στις στατιστικές μελέτες έρχεται σε σαφή αντίθεση με τη συχνότητα συνταγογράφησης αλλά και με τις αναφορές των ασθενών μας. Ειδικά στον τομέα των φυσικών θεραπειών, γνωρίζουμε το φαινόμενο ότι οι στατιστικές δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα θεραπευτικά αποτελέσματα παρέχουν ενδείξεις.[11] Το πιο διάσημο παράδειγμα είναι το φάρμακο Σιδεναφίλη, το οποίο απέτυχε εντελώς σε μια μελέτη για τη θεραπεία της υπέρτασης. Η δοκιμή τερματίστηκε και το φάρμακο επρόκειτο να αποσυρθεί. Η εταιρεία βρέθηκε προ εκ πλήξεως από το γεγονός ότι οι ασθενείς που συμμετείχαν στη δοκιμή δεν επέστρεψαν κανονικά τα υπόλοιπα αποθέματα του φαρμάκου. Το συνειδητοποίησαν μόνο όταν κάποιοι διέρρηξαν την εταιρεία και έκλεψαν ολόκληρο το απόθεμα της Σιδεναφίλης. Τότε κατέστη σαφές ότι η εταιρεία κατείχε ένα ισχυρό φάρμακο. Σήμερα χρησιμοποιείται ως Viagra για τη θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας στους άνδρες. Έτσι, οι στατιστικές δεν δείχνουν πάντα τι πραγματικά γίνεται αλλά ένα μέρος και μόνο αυτό που εξετάζει. Τι συμβαίνει λοιπόν με αυτά τα ΕΑΕΣ/SSRIs;

Η ακόλουθη παρομοίωση θα βοηθήσει να απαντηθεί αυτό το ερώτημα: Οι ντροπαλοί, αλλά και οι ταραγμένοι άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα όταν έχουν πιει ένα ποτήρι αλκοόλ. Αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι η έλλειψη αλκοόλ στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει ντροπαλότητα και διέγερση, ούτε ότι το αλκοόλ είναι μια καλή θεραπευτική στρατηγική για αυτές τις καταστάσεις μακροπρόθεσμα,[12] παρόλο που το αλκοόλ έχει αναμφισβήτητα μια επίδραση  στον οργανισμό. Κάτι παρόμοιο φαίνεται να ισχύει και για τους ΕΑΕΣ/SSRIs. Λειτουργούν, αλλά είναι δύσκολο να αξιολογηθεί τι πραγματικά κάνουν και σε ποιο βαθμό. Σύμφωνα με μια νέα μελέτη δεν παρατηρήθηκε βελτίωση στην ποιότητα ζωής μεσοπρόθεσμα με τη χορήγηση ΕΑΕΣ/SSRIs.[13] Αυτό το παράξενο φαινόμενο παρατηρείται και στην κλινική μας πράξη. Οι ασθενείς αισθάνονται καλύτερα, έχουν λιγότερα συμπτώματα, αλλά κατά κάποιο τρόπο αυτό δεν φαίνεται να αντανακλάται πραγματικά στη ζωή τους.   

Μια άλλη νέα μελέτη[14] παρέχει μια εξήγηση για αυτές τις αντιφάσεις.  Έχει προηγουμένως επισημανθεί ότι η τάξη ΕΑΕΣ/SSRIs οδηγεί σε συναισθηματική άμβλυνση, η οποία αρχικά θεωρήθηκε ανεπιθύμητη παρενέργεια.[15] Ωστόσο, φαίνεται περισσότερο ότι η άμβλυνση των συναισθημάτων είναι η κύρια επίδραση αυτών των φαρμάκων. Η διέγερση και το άγχος γίνονται λιγότερο αισθητά, το ίδιο όμως και η χαρά, η συμπόνια και πολλά άλλα συναισθήματα που καθορίζουν την ποιότητα της ζωής μας. 

Τα ΕΑΕΣ/SSRI είναι φάρμακα που ταιριάζουν πολύ καλά με τη σημερινή ζωή, όπου τα έντονα συναισθήματα εύκολα παθολογοποιούνται.

[1] Heald AH, Stedman M, Davies M, Livingston M, Taylor D, Gadsby R. Antidepressant Prescribing in England: Patterns and Costs. Prim Care Companion CNS Disord. 2020 Apr 16;22(2):19m02552. doi: 10.4088/PCC.19m02552. PMID: 32302071.

[2] https://www.bbc.com/news/health-62094744

[3] Wikipedia contributors. (2023, March 8). Κατάλογος χωρών με βάση την κατανάλωση αντικαταθλιπτικών. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 16:50, March 13, 2023, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_countries_by_antidepressant_consumption&oldid=1143572903

https://www.euronews.com/next/2023/02/25/europes-mental-health-crisis-in-data-which-country-uses-the-most-antidepressants

[4] Μια καλή επισκόπηση δίνεται από μια σειρά ντοκιμαντέρ του BBC

https://www.youtube.com/watch?v=hegMQE1Poo0

https://www.youtube.com/watch?v=utW7uq0X7Vg

https://www.youtube.com/watch?v=qknM3j1KVP0

https://www.youtube.com/watch?v=hENtdYoG0Fg

[5] Goetzsche P (2017): Deadly Medicines and Organised Crime, CRC Press, Florida, USA

δημοσιογραφική επισκόπηση

https://www.nytimes.com/2018/04/07/health/antidepressants-withdrawal-prozac-cymbalta.html?searchResultPosition=1

[7] Moncrieff J, Kirsch I (2005): Efficacy of antidepressants in adults, BMJ 331:155-157

[8] Sugarman MA, Loree AM, Baltes BB, Grekin ER, Kirsch I (2014) The Efficacy of Paroxetine and Placebo in Treating Anxiety and Depression: A Meta-Analysis of Change on the Hamilton Rating Scales. PLoS ONE 9(8): e106337. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0106337

[9] Moncrieff, J., Cooper, R.E., Stockmann, T. et al. The serotonin theory of depression: a systematic umbrella review of the evidence. Mol Psychiatry (2022). https://doi.org/10.1038/s41380-022-01661-0

[10] Healy D (2015). Serotonin and depression. BMJ (Clinical research ed.). 350. h1771. 10.1136/bmj.h1771.

Lacasse JR and Leo J. (2005) Serotonin and Depression: A Disconnect between the Advertisements and the Scientific Literature. PLoS Medicine 2.12 e392

[11] Ivanovas G (2009): Kritik der reinen Evidenz. Homöopathie in der evidenzbasierten Medizin – Teil 1, Homöopathie KONKRET 3.9: 10–18

Ivanovas G (2009): Evidence-biased medicine und Zynismus. Homöopathie in der evidenzbasierten Medizin – Teil 2, Homöopathie KONKRET 3.9:19–32

[12] Moncrieff, J (2008): ‎ The Myth of the Chemical Cure: A Critique of Psychiatric Drug Treatment, Palgrave Macmillan

[13] Almohammed OA, Alsalem AA, Almangour AA, Alotaibi LH, Al Yami MS, Lai L (2022) Antidepressants and health-related quality of life (HRQoL) for patients with depression: Analysis of the medical expenditure panel survey from the United States. PLoS ONE 17(4): e0265928. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0265928

[14] https://www.nature.com/articles/s41386-022-01523-x

https://www.nature.com/articles/s41386-022-01523-x

[15] Cartwright C, Gibson K, Read J, Cowan O, Dehar T. Long-term antidepressant use: patient perspectives of benefits and adverse effects. Patient Prefer Adherence. 2016 Jul 28;10:1401-7. doi: 10.2147/PPA.S110632. PMID: 27528803; PMCID: PMC4970636.