Τα κινητά, η Επικοινωνία και τα Οικογενειακά Γεύματα
Η εκπαίδευση των νέων, προκειμένου να κάνουν μια υγιή χρήση του διαδικτύου και των smartphones, αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος των γονεϊκών καθηκόντων. Είναι τόσο σημαντική όσο και η εκπαίδευση στην οδική ασφάλεια. Ωστόσο, συνήθως οι γονείς δεν είναι καλά προετοιμασμένοι γι’ αυτό. Επίσης, πολύ λίγη βοήθεια μπορούν να περιμένουν από άλλους, κάτι το οποίο ήδη έχουμε εξηγήσει σε προηγούμενο blog μας. Επιπλέον, πέρα από αυτούς τους παράγοντες οι γονείς έχουν απέναντί τους ολόκληρη τη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας, της οποίας ο κύριος στόχος είναι να κρατήσει τα παιδιά και τους νέους κολλημένους στις οθόνες τους για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο. Όπως δήλωσε ένας Αμερικανός γερουσιαστής σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ:
«Οι προσεκτικά σχεδιασμένοι αλγόριθμοι είναι ισχυρότεροι από οποιαδήποτε γονική φροντίδα»
(Carefully crafted algorithms are stronger than any parental care).[1]
Επομένως, τι μπορούν οι γονείς να κάνουν;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που τίθεται συχνά στις συζητήσεις μας και στην καθημερινή μας συμβουλευτική και εύλογα συμβαίνει αυτό. Φυσικά, υπάρχουν πολλές συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές, όπως συμβαίνει για όλα σχεδόν τα γονεϊκά προβλήματα. Θεωρούμε ότι η πλειονότητά τους δεν βοηθά και τακτικά μπορεί ακόμη να είναι και επιβλαβείς. Είναι ιδιαίτερα προβληματικό και επιζήμιο όταν οι γονείς καθίστανται υπεύθυνοι για τα πάντα. Ενώ στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο: έχουμε να κάνουμε με ένα γενικό κοινωνικό πρόβλημα.
Κατά συνέπεια, η πρώτη μας απάντηση στο ερώτημα τι μπορούν να κάνουν οι γονείς είναι:
Τίποτα!
Πιστεύουμε ότι κάθε προσπάθεια ενθάρρυνσης των νέων να χρησιμοποιούν λιγότερο τις οθόνες είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.
Φυσικά, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να είναι οι γονείς υποστηρικτικοί και προληπτικοί. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα ουσιαστικό εκπαιδευτικό καθήκον. Δεν πρόκειται όμως για την επίλυση ενός «προβλήματος». Αφορά τα θεμελιώδη ζητήματα της γονικής μέριμνας και της δυναμικής της οικογένειας. Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι γονείς και εμείς ως θεραπευτές μπορούμε να επιτύχουμε μόνο αν σκεφτούμε το όλο θέμα με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Πρώτα απ’ όλα, θέλουμε να επιστρέψουμε σε μια σημαντική βασική αρχή της οικογενειακής θεραπείας. Σε πολλές περιπτώσεις, η προσπάθεια επίλυσης ενός προβλήματος πολύ γρήγορα γίνεται μέρος του προβλήματος. Αυτό ακριβώς βλέπουμε και στην πράξη. Οι γονείς μπορεί να προσπαθούν να απομακρύνουν τα παιδιά και τους νέους από τα smartphones τους και να μειώσουν την υπερβολική χρήση τους, αλλά τελικά απλώς τους γκρινιάζουν. Είναι άραγε περίεργο που οι νέοι τότε γίνονται πεισματάρηδες; Γι’ αυτό και σχεδόν όλες οι προσπάθειες «βελτίωσης» των παιδιών και των εφήβων το μόνο που κάνουν είναι να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ των γενεών.
Το πιο σημαντικό εργαλείο στην οικογενειακή θεραπεία είναι η βελτίωση της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Εάν η επικοινωνία είναι κακή, όλες οι υποτιθέμενες «λύσεις προβλημάτων» είναι άκαρπες. Η επικοινωνία είναι η ουσιαστική βάση για τη συνεργασία και την εσωτερική ανάπτυξη των νέων ανθρώπων. Η οθόνη εμποδίζει ή και καταστρέφει αυτή την επικοινωνία. Ήδη τα μικρά παιδιά που περνούν πολύ χρόνο στις οθόνες μιλούν λιγότερο με τους ενήλικες. Αυτό οδηγεί σε φτωχότερη γλωσσική ανάπτυξη[2] και χειρότερες κοινωνικές δεξιότητες.[3]
*
Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να δημιουργήσετε μια ουσιαστική σχέση και να βελτιώσετε την επικοινωνία με τα παιδιά είναι να τρώτε μαζί.
Στο παρελθόν, θεωρούνταν δεδομένο ότι μια οικογένεια έτρωγε τα περισσότερα γεύματα μαζί. Για πολλούς επαγγελματικούς και άλλους λόγους που σχετίζονται με τους ταχύτατους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής, αυτό δεν είναι πλέον εφικτό. Θα ήταν όμως πολύ καλό αν η οικογένεια μπορούσε να βρεθεί μαζί στο τραπέζι τουλάχιστον μία φορά την ημέρα για να γευματίσει. Ακόμη και αν αυτό δεν είναι δυνατό, θα πρέπει να γίνεται το Σαββατοκύριακο. Μια βόλτα στην ταβέρνα όπου το παιδί έχει στα χέρια του ένα tablet ή ο έφηβος κάνει scroll στο κινητό του δεν μπορεί να το αντικαταστήσει.
Το να τρώτε μαζί είναι μια αποτελεσματική στρατηγική στην οικογενειακή θεραπεία. Η πιο γνωστή εκπρόσωπος αυτής της μορφής θεραπείας είναι η καθηγήτρια Anne K Fishel, η οποία έχει γράψει ένα βιβλίο για το θέμα (Home for Dinner) και ίδρυσε το Family Dinner Project στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Το φαγητό είναι μια καλή στιγμή για να επικοινωνήσουμε, να ακούσουμε και να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον.
Φυσικά, θα ήταν αφελές να πιστεύετε ότι το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να καθίσετε να φάτε μαζί και όλα θα πάνε καλά. Το φαγητό έχει συχνά μετατραπεί σε εμπόλεμη ζώνη. Τα παιδιά δεν τρώνε ό,τι μαγειρεύουν οι γονείς τους, έχουν κακή διατροφή, έχουν κακούς τρόπους ή δεν έχουν όρεξη να κάνουν τίποτα απολύτως. Ο καθηγήτρια Fishel δεν τρέφει αυταπάτες. Απαριθμεί τους παρακάτω λόγους για τους οποίους ένα παιδί δε θέλει να φάει:
Το παιδί
- δεν πεινάει (τσιμπολογάει συνέχεια),
- δεν αισθάνεται καλά,
- δεν του αρέσει η μυρωδιά/γεύση,
- θέλει να εκφράσει την αυτονομία του,
- θέλει να κάνει τη ζωή της μητέρας πιο δύσκολη,
- έχει τα δικά του προβλήματα.
Θα θέλαμε να προσθέσουμε:
- χειραγωγείται από τις διαφημίσεις.
Κάθε ένα από αυτά τα σημεία έχει τη δική του, συχνά καταστροφική δυναμική και θα άξιζε να το εξετάσουμε λεπτομερέστερα. Ωστόσο, τα ακόλουθα είναι ουσιώδη στο πλαίσιο μας: Όσο δεν είστε σε θέση να φάτε μαζί, δεν είστε σε θέση να λύσετε κανένα πρόβλημα.
*
Το να τρώτε μαζί είναι μια καλή στρατηγική για μια καλύτερη οικογενειακή επικοινωνία. Επίσης, στη γενική ιατρική θεωρείται ως σημαντική μέθοδος για τη βελτίωση της υγείας των παιδιών. [4]
Ωστόσο, υπάρχουν διάφορα πράγματα που πρέπει να λάβετε υπόψη σας. Κανείς δεν θέλει να παρευρεθεί σε ένα τέτοιο γεύμα αν περιμένει να τον επιπλήξουν, να τον επικρίνουν ή να τον υποτιμήσουν με οποιονδήποτε τρόπο. Θα πρέπει να το περιμένετε με ανυπομονησία και να απολαύσετε το γεύμα. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχουν ορισμένοι κανόνες. Προτείνουμε τους εξής:
- Όχι χρήση κινητού τηλεφώνου.
- Καμία συζήτηση σχετικά με την υγιεινή διατροφή, π.χ. γιατί το παιδί ή ο νέος πρέπει να τρώει αυτό ή εκείνο.
- Καμία συζήτηση για το σχολείο ή τα σχολικά προβλήματα.
- Καμία άλλη επίπληξη.
Αλλά τότε ξαφνικά τίθεται το ερώτημα:
Οπότε για ποιο θέμα θα μπορούσαμε να συζητήσουμε;
Εδώ ακριβώς ξεκινά η διαδικασία που πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του προβλήματος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι οικογένειες πρέπει να μάθουν να επικοινωνούν ξανά. Όλοι μας πρέπει να μάθουμε να λέμε ξανά ιστορίες ή τουλάχιστον να έχουμε μια στοιχειώδη επαφή με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας και να τα επικοινωνούμε.
Τα παιδιά χρειάζονται ιστορίες, χρειάζονται αφηγήσεις. Χρειάζονται μια εικόνα του κόσμου τους και της ύπαρξής τους. Δυστυχώς, οι γονείς συχνά το αφήνουν αυτό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το διαδίκτυο διαμορφώνει την εικόνα για τον εαυτό και τον κόσμο. Αν το διαδίκτυο είναι η κύρια πηγή αφηγήσεων, αυτό συνήθως δεν έχει καλές συνέπειες.
Όταν μιλάμε για φαγητό μαζί, δεν μιλάμε για έναν ιδανικό κόσμο, κάτι που αναφέρεται και ως «Σύνδρομο του Βιτάμ» (η «ιστορία από το γραφείο μας» αφορά αυτό το σύνδρομο). Ένας έφηβος μπορεί να σηκώνεται μετά από 10 λεπτά για να πάει στο κινητό τηλέφωνο. Αν όμως οι γονείς ή ο ένας γονέας συνεχίζουν να τρώνε και να απολαμβάνουν το γεύμα, έχει γίνει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Την επόμενη ή τη μεθεπόμενη φορά, ο έφηβος μπορεί να καθίσει λίγο περισσότερο και μάλιστα να μιλήσει λίγο.
[1] Senate Judiciary Committee: Big Tech and the Online Child Sexual Exploitation Crisis
[2] Brushe ME, Haag DG, Melhuish EC, Reilly S, Gregory T. Screen Time and Parent-Child Talk When Children Are Aged 12 to 36 Months. JAMA Pediatr. Published online March 04, 2024. doi:10.1001/jamapediatrics.2023.6790
[3] Hinkley T, Brown H, Carson V, Teychenne M. Cross sectional associations of screen time and outdoor play with social skills in preschool children. PLoS One. 2018 Apr 4;13(4):e0193700. doi: 10.1371/journal.pone.0193700. PMID: 29617366; PMCID: PMC5884481.
[4] Brown CL, Kay MC, Thompson LA. Eating Family Meals Together at Home. JAMA Pediatr. Published online March 25, 2024. doi:10.1001/jamapediatrics.2023.6669