Η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές της ανθρώπινης υγείας. Έχει υπολογιστεί πως περίπου 700.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο επειδή τα αντιβιοτικά δε λειτουργούν πια.^[1] Ο αριθμός αναμένεται να αυξηθεί δραματικά μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Ήδη το 2015 οι αρχηγοί των 7 πιο ανεπτυγμένων χωρών (G7 σύνοδος κορυφής) ανακοίνωσαν πως η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση.[2] 

Η πιθανότητα να κολλήσει κανείς αυτό το οποίο ονομάζεται «υπερβακτήριο» σ’ ένα ελληνικό νοσοκομείο είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη. Παραπάνω από το 15% των ασθενών (ένας στους οχτώ) θα μολυνθεί από ένα τέτοιο βακτήριο το οποίο δύσκολα αντιδράει σε οποιοδήποτε αντιβιοτικό.[3]Αυτός, για να είμαστε ειλικρινείς, είναι ένας τρομακτικός αριθμός. Υπεύθυνος γι’ αυτήν την εξέλιξη θεωρείται κυρίως η υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών. Χορηγούνται πολύ συχνά [4] και για μεγάλο χρονικό διάστημα[5], ιδιαίτερα στην Ελλάδα με την υψηλότερη κατανάλωση αντιβιοτικών στην Ευρώπη[6]. Στη χώρα μας τα αντιβιοτικά παρέχονται ελεύθερα και καταναλώνονται συχνά για μη κατάλληλους λόγους. Για παράδειγμα, χορηγούνται για την αντιμετώπιση ιικών παθήσεων που τα αντιβιοτικά δε λειτουργούν καθόλου και επιπλέον μπορούν να χειροτερέψουν τις παθήσεις.[7]

Η υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών απειλεί όχι μόνο την κοινωνία αλλά έχει και αρνητική επίδραση στην υγεία των ασθενών. Σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις στα αντιβιοτικά είναι σπάνιες, ωστόσο 1 στις 250 εισαγωγές στο νοσοκομείο στις ΗΠΑ γίνονται λόγω αλλεργικών αντιδράσεων στα αντιβιοτικά φάρμακα.^[8]

Η βασική ζημιά των αντιβιοτικών προκαλείται από τη βλάβη στη χλωρίδα του εντέρου.^[9] Αυτή η ζημιά δεν είναι μία σπάνια παρενέργεια. Συμβαίνει πάντα, καθώς ο σκοπός των αντιβιοτικών είναι να «σκοτώνει» βακτήρια. Μία αντιβιοτική θεραπεία μπορεί να προκαλέσει ζημιά στη χλωρίδα του εντέρου για 6 έως και περισσότερους μήνες.

Ένας ενήλικας έχει πάνω από ένα κιλό μικρόβια στο πεπτικό του σύστημα. Αυτά τα τρισεκατομμύρια μικρόβια είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία. Για ν’ αντιμετωπίσουν αυτήν την παρενέργεια των αντιβιοτικών οι ασθενείς συχνά παίρνουν προβιοτικά. Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Δε μηδενίζουν την ζημιά των αντιβιοτικών. Απλά μειώνουν τις παρενέργειες. Από την άλλη πλευρά μπορούν να καθυστερούν την ανάκτηση της χλωρίδας του εντέρου.^[10]

Η διαταραχή της εντερικής χλωρίδας εξηγεί πολλές παρενέργειες της αντιβιοτικής θεραπείας, π.χ.

• την υποβάθμιση της στοματικής υγείας, ^[11]
• αλλεργίες,[12]
• παχυσαρκία, ^[13]
• εξασθένηση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, ^[14]
• ιδιοπαθής φλεγμονώδης εντερική νόσος [15]
• ηπατική βλάβη, ^[16]
• καρκίνο του εντέρου, ^[17]
• πέτρες στα νεφρά, ^[18]
• καρδιαγγειακές παθήσεις. ^[19]

Λόγω της κοινωνικής και ατομικής βλάβης μίας αντιβιοτικής θεραπείας, οι διεθνείς οδηγίες για το πότε και πώς πρέπει να χρησιμοποιούνται τα αντιβιοτικά έχουν αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με αυτές τις οδηγίες, το 80% όλων των αντιβιοτικών που χορηγήθηκαν πριν και κατά τη διάρκεια μίας οδοντιατρικής θεραπείας θεωρούνται περιττά.^[20] Το ίδιο ισχύει και για την γενική ιατρική.

Παρακάτω ακολουθεί μία σύντομη περίληψη των ισχυουσών οδηγιών.

• Οι ασθένειες του άνω αναπνευστικού συστήματος είναι ο συνηθέστερος λόγος για θεραπεία με αντιβιοτικά. Καθώς αυτές οι ασθένειες είναι ως επί το πλείστον ιογενείς, δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά ή μόνο σπάνια.[21] Στον βήχα δεν έχουν κανένα όφελος,[22]ούτε κατά τη διάρκεια μίας ασθματικής κρίσης.[23] Όμως, μπορεί να χειροτερέψει την ασθένεια.[24] Μερικές φορές οι γιατροί συνεχίζουν να συνταγογραφούν αντιβιοτικά σε περιπτώσεις που το απαιτούν οι ασθενείς ή δεν βλέπουν άλλες θεραπευτικές επιλογές για τη διαχείριση τέτοιων ασθενειών. [25]
• Τα αντιβιοτικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται γενικά στην παραρρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα), καθώς έχουν ελάχιστα ή καθόλου οφέλη.[26] Μόνο σε μία βακτηριακή μόλυνση (η λεγόμενη διπλή επιδείνωση) θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να δοθεί μία αντιβιοτική θεραπεία.[27]
• Σε πονόλαιμο ή στην αμυγδαλίτιδα τα αντιβιοτικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται γενικά.[28]Μόνο στην περίπτωση των στρεπτοκοκκικών ασθενειών μπορεί κανείς να δώσει αντιβιοτικά.[29]
• Στην ωτίτιδα τα αντιβιοτικά έχουν κάποιο αποτέλεσμα εάν χορηγούνται σύμφωνα με αυστηρά κριτήρια (πυρετός, έντονος πόνος, ερυθρότητα και προεξοχή του τυμπάνου). [30] Αλλά ακόμα και εκεί πρέπει να είστε προσεκτικοί λόγω των παρενεργειών τους και της πιθανής ανθεκτικότητας.[31] Γενικά, συνιστάται να περιμένουμε μία με δυο μέρες πριν το ξεκίνημα μιας αντιβιοτικής θεραπείας (η στρατηγική βλέποντας και κάνοντας). Τις περισσότερες φορές η άμυνα του οργανισμού αντιμετωπίζει την ασθένεια μόνη της.[32]
• Στις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος τα αντιβιοτικά είναι ως επί το πλείστον περιττά καθώς η νόσος επουλώνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από μόνη της ή με φυσικούς τρόπους.[33]

Συμπέρασμα: Εάν δεν είναι πραγματικά απαραίτητο, θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση αντιβιοτικών λόγω της προσωπικής και της κοινωνικής βλάβης που δημιουργούν. Οι περισσότερες από τις μολυσματικές ασθένειες μπορούν εύκολα να αντιμετωπιστούν με μία εναλλακτική μέθοδο. Ο στόχος δεν πρέπει να είναι η εξολόθρευση του μικροβίου αλλά η υποστήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτό δεν έχει μόνο θετικό αποτέλεσμα για την πραγματική μόλυνση. Είναι επίσης, επωφελής για την επόμενη. Στα αντιβιοτικά συμβαίνει το αντίθετο. Μετά από μία αντιβιοτική θεραπεία το ανοσοποιητικό σύστημα είναι χειρότερο από πριν.

Η Φυσιοπαθητική παρέχει πολλές στρατηγικές για τη βελτίωση και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι σε θέση να ενεργοποιήσει τις δυνάμεις αυτοθεραπείας που όλοι έχουμε. Αυτό ξεκινά με απλά μέτρα, όπως η υγιεινή διατροφή και ο καθαρός αέρας. Το νερό και τα βότανα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σύμφωνα με το άτομο. Εάν απαιτείται περαιτέρω υποστήριξη, υπάρχουν διαφορετικές θεραπευτικές στρατηγικές.

Πηγές

 [1] Shrestha P, Cooper BS, Coast J, Oppong R, Do Thi Thuy N, Phodha T, Celhay O, Guerin PJ, Wertheim H, Lubell Y (2018): Enumerating the economic cost of antimicrobial resistance per antibiotic consumed to inform the evaluation of interventions affecting their use, Antimicrob Resist Infect Control. 2018 Aug 9;7:98. doi: 10.1186/s13756-018-0384-3

[2]https://www.bundesgesundheitsministerium.de/fileadmin/Dateien/3_Downloads/G/G7/G7_Health_Ministers_Declaration_AMR_and_EBOLA.pdf

[3] Saripanidis S (2017): More than nine in 10 who take antibiotics abroad return with resistant bacteria, BMJ 2017; 356 doi: https://doi.org/10.1136/bmj.j754

[4] Fleming-Dutra KE, Hersh AL, Shapiro DJ et al (2016): Prevalence of Inappropriate Antibiotic Prescriptions Among US Ambulatory Care Visits, 2010-2011, JAMA. 2016;315(17):1864-1873. doi:10.1001/jama.2016.4151

[5] Boggs W (2019): Antibiotic Prescriptions Often Exceed Recommended Treatment Durations, Medscape – Mar 07, 2019. https://www.medscape.com/viewarticle/910013

[6] European Centre for Disease Prevention and Control. Antimicrobial consumption. In: ECDC. Annual

epidemiological report for 2016. Stockholm: ECDC; 2018, http://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/documents/AER_for_2016-AMC.pdf

[7] Thackray LB, Handley SA, Gorman MJ, Poddar S, Bagadia P, Briseño CG, Theisen DJ, Tan Q, Hykes BL Jr, Lin H, Lucas TM, Desai C, Gordon JI, Murphy KM, Virgin HW, Diamond MS (2018): Oral Antibiotic Treatment of Mice Exacerbates the Disease Severity of Multiple Flavivirus Infections, Cell Rep. 2018 Mar 27;22(13):3440-3453.e6. doi: 10.1016/j.celrep.2018.03.001

[8] Blumenthal1 KG, Peter JG, Trubiano JA, Phillips EJ (2019): Antibiotic allergy, Lancet. 2019 January 12; 393(10167): 183–198. doi:10.1016/S0140-6736(18)32218-9.

[9] Palleja A, Mikkelsen KH, Forslund SK, Kashani A et al. (2018): Recovery of gut microbiota of healthy adults following antibiotic exposure, Nature Microbiology, volume 3, pages1255–1265 (2018)

[10] Suez J, Zmora N, Zilberman-Schapira G, Halpern Z,  Segal E, Elinav E et.al. (2018): Post-Antibiotic Gut Mucosal Microbiome Reconstitution Is Impaired by Probiotics and Improved by Autologous FMT, Cell 174, 6: 1406-1423.e16

[11] Bhaskaran N, Quigley C, Paw C, Butala S, Schneider E, Pandiyan P (2018): Role of Short Chain Fatty Acids in Controlling Tregs and Immunopathology During Mucosal Infection, Frontiers in Microbiology, 2018; 9 DOI: 10.3389/fmicb.2018.01995

[12] Zven SE, Susi A, Mitre E, Nylund C (2019): Association Between Use of Multiple Classes of Antibiotic in Infancy and Allergic Disease in Childhood. JAMA Pediatr. Published online December 20, 2019. doi:https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2019.4794

[13] Stark CM, Susi A, Emerick J, et al, Antibiotic and acid-suppression medications during early childhood are associated with obesity, Gut 2019;68:62-69.

Leong KSW, Derraik JGB, Hofman PL, Cutfield WS (2018): Antibiotics, gut microbiome and obesity, Clin Endocrinol (Oxf). 2018 Feb;88(2):185-200. doi: 10.1111/cen.13495

[14] Bradley KC,  Finsterbusch K, Schnepf D, Fuchs SY (2019): Microbiota-Driven Tonic Interferon Signals in Lung Stromal Cells Protect from Influenza Virus Infection, Cell 28; 1, P245-256.e4, https://doi.org/10.1016/j.celrep.2019.05.105

[15] Bateman RM, Sharpe MD, Jagger JE, et al. 36th International Symposium on Intensive Care and Emergency Medicine : Brussels, Belgium. 15-18 March 2016 [published correction appears in Crit Care. 2016 Oct 24;20:347]. Crit Care. 2016;20(Suppl 2):94. Published 2016 Apr 20. doi:10.1186/s13054-016-1208-6

[16] Chalasani N1, Fontana RJ, Bonkovsky HL, Watkins PB, Davern T, Serrano J, Yang H, Rochon J; Drug Induced Liver Injury Network (DILIN).(2008): Causes, Clinical Features, and Outcomes From a Prospective Study of Drug-Induced Liver Injury in the United States, Gastroenterology. 2008 Dec;135(6):1924-34, 1934.e1-4. doi: 10.1053/j.gastro.2008.09.011.

[17] Cao Y, Wu K, Mehta R, Drew DA, Song M, Lochhead P, Nguyen LH, Izard J, Fuchs CS, Garrett WS, Huttenhower C, Ogino S, Giovannucci EL, Chan AT (2018): Long-term use of antibiotics and risk of colorectal adenoma, Gut. 2018 Apr;67(4):672-678. doi: 10.1136/gutjnl-2016-313413.

[18] Tasian GE, Jemielita T, Goldfarb DS, Copelovitch L, Gerber JS, Wu Q, Denburg MR (2018): Oral Antibiotic Exposure and Kidney Stone Disease. JASN Jun 2018, 29 (6) 1731-1740; DOI: 10.1681/ASN.2017111213

[19] Heianza Y, Zheng Y, Ma W, Rimm EB, Albert CM,  Hu FB, Rexrode KM, Manson Je, Qi L (2019): Duration and life-stage of antibiotic use and risk of cardiovascular events in women, European Heart Journal, ehz231, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehz231

[20] Suda KJ, Calip GS, Zhou I, Rowan S (2019): Assessment of the Appropriateness of Antibiotic Prescriptions for Infection Prophylaxis Before Dental Procedures, 2011 to 2015, JAMA Network Open. 2019;2(5):e193909. doi:10.1001/jamanetworkopen.2019.3909

[21] Smith SM, Fahey T, Smucny J, Becker LA (2017): Antibiotics for acute bronchitis, Cochrane Database Syst Rev. 2017 Jun 19;6:CD000245. doi: 10.1002/14651858.CD000245.pub4.

[22] Butler CC, Hood K, Verheij T, Little P, Melbye H, Nuttall J, Kelly MJ, Mölstad S, Godycki-Cwirko M, Almirall J, Torres A, Gillespie D, Rautakorpi U, Coenen S, Goossens H. (2009): Variation in antibiotic prescribing and its impact on recovery in patients with acute cough in primary care: prospective study in 13 countries, BMJ. 2009 Jun 23;338:b2242. doi: 10.1136/bmj.b2242.

[23] Mihaela S. Stefan, MD, PhD; Meng-Shiou Shieh, PhD; Kerry A. Spitzer, PhD, MPA; et al (2019); Association of Antibiotic Treatment With Outcomes in Patients Hospitalized for an Asthma Exacerbation Treated With Systemic Corticosteroids, JAMA Intern Med. 2019;179(3):333-339. doi:10.1001/jamainternmed.2018.5394

[24] Stefan MS, Shieh MS, Spitzer KA, et al (2019): Association of Antibiotic Treatment With Outcomes in Patients Hospitalized for an Asthma Exacerbation Treated With Systemic Corticosteroids, JAMA Intern Med. 2019;179(3):333-339. doi:10.1001/jamainternmed.2018.5394

[25] O’Doherty J, Leader LFW, O’Regan A, Dunne C, Puthoopparambil SJ, O’Connor R (2019): Over prescribing of antibiotics for acute respiratory tract infections; a qualitative study to explore Irish general practitioners’ perspectives, BMC Fam Pract. 2019 Feb 14;20(1):27. doi: 10.1186/s12875-019-0917-8

[26] Young J, De Sutter A, Merenstein D, van Essen GA, Kaiser L, Varonen H, Williamson I, Bucher HC. (2008): Antibiotics for adults with clinically diagnosed acute rhinosinusitis: a meta-analysis of individual patient data, Lancet. 2008 Mar 15;371(9616):908-14. doi: 10.1016/S0140-6736(08)60416-X.

[27] American Acadamy of Otolarygology Clinical practice guideline ‘Sinusitis’

https://www.guidelinecentral.com/summaries/clinical-practice-guideline-update-adult-sinusitis/#section-society

[28] Spinks A, Glasziou PP, Del Mar CB. (2013): Antibiotics for sore throat, Cochrane Database Syst Rev. 2013 Nov 5;(11):CD000023. doi: 10.1002/14651858.CD000023.pub4.

[29] Nejashmikj VR, Stojkovska S1, Topuzovska IK1, Stavrikj K (2016): Evidence Based Practice in Using Antibiotics for Acute Tonsillitis in Primary Care Practice, Pril (Makedon Akad Nauk Umet Odd Med Nauki). 2017 Sep 1;38(2):63-68. doi: 10.1515/prilozi-2017-0023.

[30] Lieberthal AS, Carroll AE, Chonmaitree , Ganiats TG (2013): The Diagnosis and Management of Acute Otitis Media, Pediatrics Mar 2013, 131 (3) e964-e999; DOI: 10.1542/peds.2012-3488

[31] Tähtinen PA, M Laine MK, Huovinen P et al. (2011): A Placebo-Controlled Trial of Antimicrobial Treatment for Acute Otitis Media,  N Engl J Med 2011; 364:116-126

[32] Spiro DM, Tay KY, Arnold DH, Dziura JD, Baker MD, Shapiro ED (2006): Wait-and-see prescription for the treatment of acute otitis media: a randomized controlled trial, JAMA. 2006 Sep 13;296(10):1235-41.

[33] Gágyor I, Bleidorn J, Kochen M, Schmiemann G, et al. (2015): Ibuprofen versus fosfomycin for uncomplicated urinary tract infection in women: randomised controlled trial, BMJ 2015; 351 :h6544