Η εξέταση για τα επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό αποτελεί μία από τις ετήσιες τυπικές εξετάσεις. Συχνά, διαπιστώνεται ανεπάρκεια. Αλλά ακόμη και χωρίς ανεπάρκεια, η βιταμίνη D συνταγογραφείται ή λαμβάνεται τακτικά από τους ασθενείς. Υπάρχουν καλοί λόγοι για να γίνει αυτό. Δημοσιεύονται σχεδόν εβδομαδιαίες μελέτες που δείχνουν ότι πολλές ασθένειες σχετίζονται με ανεπάρκεια βιταμίνης D. Η βιταμίνη D θεωρείται ένας από τους καλύτερους δείκτες πρόωρου θανάτου.^[1] Ακόμη και οι αυτοκτονίες λέγεται, ότι είναι λιγότερο συχνές με υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D.^[2]

Τέτοιες μελέτες συζητούνται συχνά και στον γενικό Τύπο. Επομένως, είναι κατανοητό ότι οι άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν κάτι για την υγεία τους λαμβάνουν επιπλέον βιταμίνη D. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19 αφού έγινε γνωστό, ότι τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D συνδέονταν με πιο σοβαρή εξέλιξη της νόσου.^[3]

 

Έτσι, τα τελευταία χρόνια, η βιταμίνη D έχει γίνει ένα από τα φάρμακα που καταναλώνονται πιο συχνά και η εξέταση βιταμίνης D είναι μία από τις πιο συχνές εξετάσεις αίματος. Στην Ελλάδα, τα διαγνωστικά εργαστήρια πληρώθηκαν το 2021 περίπου 50 εκατ. ευρώ μόνο για εξέταση βιταμίνης D.[4]

 

Τι είναι και τι κάνει η βιταμίνη D

Οι βιταμίνες είναι μικροθρεπτικά συστατικά που δεν παράγονται από τον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του μεταβολισμού. Επομένως, η βιταμίνη D δεν είναι βιταμίνη με τη στενή έννοια, καθώς μπορεί να παραχθεί από τον οργανισμό. Περίπου το 80-90% της ημερήσιας ανάγκης παράγεται συνήθως από το σώμα, κάτι που απαιτεί να βρίσκεται στον ήλιο. Μόνο το 10-20% προσλαμβάνεται μέσω της τροφής.

Η βιταμίνη D είναι σημαντική για το μεταβολισμό του ασβεστίου.

Αυξάνει:

• την απορρόφηση ασβεστίου από το έντερο,
• την απορρόφηση ασβεστίου από τα νεφρά,
• τον μεταβολισμό ασβεστίου των οστών.

Η πιο γνωστή ασθένεια που προκαλείται από ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι η ραχίτιδα, μια διαταραχή του μεταβολισμού των οστών που εμφανίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία. Στα παιδιά, οδηγεί σε ανεπαρκή ανοργανοποίηση των οστών. Η ραχίτιδα, κατά τους προηγούμενους αιώνες, ήταν μια κοινή παιδική ασθένεια, ειδικά σε πιο βόρειες χώρες. Σήμερα θεωρείται σπάνια. Παρόλα αυτά, φέτος στη Σκωτία παρατηρήθηκαν αυξημένα κρούσματα ραχίτιδας.^[5] Αυτό δείχνει ότι το πρόβλημα παραμένει, ειδικά με την κακή διατροφή και την έλλειψη υπαίθριων δραστηριοτήτων.

Εκτός από το ότι επηρεάζει τον μεταβολισμό των οστών, η βιταμίνη D έχει πολλές άλλες λειτουργίες:

• Βοηθά στον σχηματισμό αίματος.
• Βοηθά στην ανάπλαση του δέρματος.
• Επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα και σχετίζεται στενά με τη φλεγμονή και τις παραμέτρους της φλεγμονής.[6]

 

Σε τι βοηθά η λήψη βιταμίνης D;

Το ερώτημα τι βοηθά στην ιατρική δεν είναι τόσο εύκολο να απαντηθεί. Οι γνώσεις μας βασίζονται σε φυσιολογικά μοντέλα, πειράματα σε ζώα και πάνω από όλα σε ιατρικές μελέτες. Αλλά τίποτα από αυτά δεν δίνει καμία βεβαιότητα και συχνά οι ιδέες μας είναι λανθασμένες και οι μελέτες ανεπαρκείς. Η βιταμίνη D είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα όλων αυτών.

Στην πραγματικότητα, η χορήγηση βιταμίνης D θα πρέπει να είναι σημαντική για τη θεραπεία χρόνιων, αλλά και οξέων νοσημάτων. Η προληπτική πρόσληψη θα πρέπει να συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας. Αλλά η ιατρική είναι πολύπλοκη. Οι απλές εξηγήσεις, όσο εύλογες κι αν είναι, είναι συχνά απατηλές. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι μια πρόσθετη δόση βιταμίνης D δεν προσφέρει  καμία σημαντική θετική επίδραση.

 

Λήψη συμπληρώματος βιταμίνης D συνήθως δεν βοηθά

• Με την Covid-19, έγινε γρήγορα σαφές ότι η λήψη βιταμίνης D δε βοηθά. ^[7]
• Η βιταμίνη D είναι συχνά χαμηλή σε περιπτώσεις κατάθλιψης. ^[8] Ωστόσο, η χορήγηση βιταμίνης D δεν βελτίωσε την κατάσταση. ^[9]
• Οι ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας έχουν καλύτερη πορεία εάν τα επίπεδα βιταμίνης D τους είναι υψηλότερα. Ωστόσο, η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D δε βοηθά. ^[10]
• Οι ηλικιωμένοι με χαμηλή βιταμίνη D έχουν μια πιο ταχεία σωματική μείωση, αλλά τα συμπληρώματα της βιταμίνης D δεν αλλάζουν την πιθανότητα της παρακμής. ^[11]
• Η βιταμίνη D δε βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία. ^[12]
• Οι ασθενείς με ψωρίαση έχουν καλύτερη πορεία εάν τα επίπεδα βιταμίνης D τους είναι υψηλότερα. Ωστόσο, επίσης τα συμπληρώματα δε βοηθούν.^[13]
• Οι ενήλικες ηλικίας 60 ετών και άνω που έλαβαν υψηλές μηνιαίες δόσεις βιταμίνης D για 5 χρόνια απέτυχαν να παρουσιάσουν σημαντική μείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακά επεισόδια. ^[14]

Η πιο εντυπωσιακή μελέτη που έφερε στην επιφάνεια αυτό το μοτίβο ήταν η εξής:

• Σχεδόν 9.000 παιδιά σχολικής ηλικίας 6 έως 13 ετών έλαβαν είτε μια επαρκή δόση βιταμίνης D είτε ένα ψεύτικο (εικονικό) φάρμακο (placebo). Μετά από 3 χρόνια θεραπείας δεν υπήρχε διαφορά στην υγεία των παιδιών. Η μόνη διαφορά ήταν ότι τα παιδιά που έλαβαν θεραπεία με βιταμίνη D είχαν υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα τους. ^[15]

Η οστεοπόρωση είναι μια ασθένεια για την οποία η βιταμίνη D συνταγογραφείται τακτικά, καθώς αυτή θα πρέπει θεωρητικά να βελτιώσει την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο και τον μεταβολισμό του ασβεστίου στα οστά. Αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι αυτό συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Στην οστεοπόρωση η χορήγηση βιταμίνης D δεν μειώνει τον κίνδυνο κατάγματος.^[16]  Επίσης, δε βοηθά στις πτώσεις που είναι η κύρια αιτία οστεοπορωτικών καταγμάτων. ^[17]

 

Πώς μπορεί να αποτύχει τόσο πολύ μια θεραπεία που συνταγογραφείται τακτικά και για καλούς λόγους;

Αυτό μπορεί να εξηγηθεί καλύτερα χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της οστεοπόρωσης. Η ασθένεια συνήθως δεν έχει να κάνει με ανεπάρκεια ασβεστίου ή διαταραχή του μεταβολισμού του ασβεστίου. Ο βασικός παράγοντας της νόσου είναι συχνά η έλλειψη άσκησης. Όσοι κινούνται λίγο συνήθως περνούν λιγότερο χρόνο στον ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι η οστεοπόρωση και τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D έχουν την ίδια αιτία, δηλαδή έναν ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος ζωής δεν αλλάζει με τη χορήγηση βιταμίνης D. Επομένως, δεν αναμένεται θετική επίδραση στα οστά.

Παρόμοια ήταν και η κατάσταση με την Covid-19. Όσοι τρώνε χαμηλής ποιότητας τροφές και ασκούνται ελάχιστα έχουν μια χειρότερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Τέτοιοι άνθρωποι τείνουν να έχουν και  χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D και μεγαλύτερη ευαισθησία σε λοιμώξεις. Η χορήγηση βιταμίνης D δεν αλλάζει αυτό, ή τουλάχιστον όχι σημαντικά.

Η παχυσαρκία συνήθως συνδέεται επίσης με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D, ^[18] πιθανώς και λόγω ενός ανθυγιεινού τρόπου ζωής. Οι χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες θα μπορούσαν να παίξουν επίσης κάποιο ρόλο. ^[19] Ωστόσο, κανείς δεν θα σκεφτόταν να χρησιμοποιήσει βιταμίνη D για τη θεραπεία της παχυσαρκίας.

• Η βιταμίνη D είναι τελικά ένας από τους καλύτερους δείκτες του τρόπου ζωής.

 

Υπάρχουν ωστόσο και θετικά αποτελέσματα

Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η βιταμίνη D είναι χρήσιμη. Συνήθως το αποτέλεσμα είναι μικρό και ένας καλύτερος τρόπος ζωής είναι πιο αποτελεσματικός από τη λήψη βιταμίνης D.

• Μια δόση βιταμίνης D μειώνει λίγο τις λοιμώξεις του αναπνευστικού.^[20] Προφανώς, η κατανάλωση λίγο περισσότερων φρούτων και λαχανικών θα είχε καλύτερο αποτέλεσμα^[21] και θα ήταν πιο υγιεινό γενικά. ^[22]
• Τα συμπληρώματα βιταμίνης D βοηθούν λίγο στις καρδιαγγειακές παθήσεις. ^[23] Η σωματική δραστηριότητα, από την άλλη, έχει μεγαλύτερη επίδραση. ^[24]
• Μεταξύ των γυναικών που έλαβαν συμπληρώματα βιταμίνης D κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και που θήλασαν για περισσότερο από 1 μήνα, η πιθανότητα ατοπικού εκζέματος κατά τον πρώτο χρόνο του μωρού ήταν μειωμένη. ^[25] Αυτό δείχνει ότι ο τρόπος ζωής της μητέρας είναι σημαντικός για την υγεία των παιδιών, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ τη βιταμίνη D.
• Λόγω της επιρροής της στο ανοσοποιητικό σύστημα, η βιταμίνη D συζητείται ως σημαντική στη θεραπεία του καρκίνου^[26] και υπάρχουν μελέτες που κάνουν λόγο για μικρή θετική επίδραση. ^[27]

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πριν από δύο χρόνια είναι εντελώς ασυνήθιστη:

• Σχεδόν 26.000 Αμερικανοί των ΗΠΑ με μέση ηλικία τα 67 έτη έλαβαν είτε συμπλήρωμα βιταμίνης D είτε εικονικό φάρμακο. Η χορήγηση βιταμίνης D είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των αυτοάνοσων νοσημάτων κατά 22%.[28]

Αυτό το αποτέλεσμα θα καθιστούσε τη βιταμίνη D μία από τις καλύτερες θεραπείες για αυτοάνοσα νοσήματα που υπήρξε ποτέ. Ακούγεται κάπως απίστευτο και έρχεται σε αντίθεση με όλες τις άλλες μελέτες.

Στην ιατρική πρέπει να ζήσουμε με τέτοιες αντιφάσεις. Συχνά συμβαίνει πώς μελέτες δεν επιβεβαιώνουν ή αντικρούουν παλιά αποτελέσματα. Δηλαδή, πρέπει να βγάζουμε τα συμπεράσματά μας συχνά σε ένα κλίμα αβεβαιότητας. Το συμπέρασμά μου είναι ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Αμερικανοί είναι σε τόσο κακή κατάσταση υγείας όσο τα παιδιά της Σκωτίας. Η κακή υγεία στις ΗΠΑ σε σύγκριση με άλλες δυτικές χώρες έχει πρόσφατα συζητηθεί πιο εντατικά στον ιατρικό κόσμο.^[29]  Μια ανεπάρκεια βιταμίνης D φαίνεται να παίζει ρόλο σε αυτό.

 

Πόση ποσότητα βιταμίνης D είναι απαραίτητη;

Η λεγόμενη «ημερήσια ανάγκη» του οργανισμού δηλώνει πόσο από ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό πρέπει να καταναλώνεται καθημερινά. Ωστόσο, κανείς δεν ξέρει πόσο μεγάλη είναι πραγματικά αυτή η ανάγκη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη βιταμίνη D, η οποία παράγεται από τον ίδιο τον οργανισμό σύμφωνα με τον τρόπο ζωής. Η ανάγκη είναι επομένως αβέβαιη και εξαιρετικά διαφορετική από άτομο σε άτομο. Επομένως, οι οδηγίες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή. Η ημερήσια ανάγκη από επίσημες πηγές είναι συνήθως πολύ υψηλή.

Η βιταμίνη D είναι τόσο θεμελιώδης για την υγεία που μόνο μια πολύ μικρή ή μέτρια ποσότητα είναι αρκετή για να παραμείνετε υγιείς. ^[30]  Συνήθως, τη λαμβάνουμε με τη διατροφή και την έκθεση στον ήλιο. Δεν είναι απαραίτητο να έχετε καθημερινή έκθεση στον ήλιο. Ο οργανισμός αποθηκεύει Βιταμίνη D. Δηλαδή, η Βιταμίνη που παράγεται το καλοκαίρι είναι αρκετή για να περάσουμε τον χειμώνα. Η κατάσταση είναι διαφορετική στη Σκωτία όπου το καλοκαίρι είναι πολύ σύντομο, οι ηλιόλουστες μέρες λιγότερες και η ένταση του ήλιου χαμηλή.

 

Ποιο πρέπει να είναι το επίπεδο της βιταμίνης D στο αίμα;

Το επίπεδο της βιταμίνης D στο αίμα είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Οι παλιές τιμές αναφοράς έδειχναν επαρκή παροχή σε επίπεδο 20 ng/ml και άνω.

Πριν από μερικά χρόνια, αυτά τα σημεία αναφοράς αυξήθηκαν σημαντικά. Αυτό οφείλεται στη σύσταση της Ενδοκρινολογικής Εταιρείας των ΗΠΑ. Βασικά, ήταν η πρωτοβουλία ενός και μόνο ενδοκρινολόγου, του Michael Holick, του οποίου η στενή σχέση με τη φαρμακοβιομηχανία είναι γνωστή και για το οποίο έχει γίνει λόγος δημόσια. Μια ιατρική υπηρεσία ειδήσεων τον ονόμασε: The Man Who Sold America On Vitamin D — And Profited in the Process (Ο άνθρωπος που πούλησε την Αμερική με βιταμίνη D – και κέρδισε από τη διαδικασία). [31]

Ωστόσο, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η χορήγηση βιταμίνης D έχει βοηθητική επίδραση σε τιμές άνω των 20 ng/ml. ^[32]

Το σωματείο πρόληψης των Η.Π.Α (U.S. Preventive Services Task Force, USPSTF), μια οργάνωση επαγγελματιών που κάνουν συστάσεις για ιατρικά ζητήματα με βάση επιστημονικά στοιχεία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει επιστημονική βάση για την πρόσθετη χορήγηση βιταμίνης D. Η σύστασή του ήταν: «Μην ελέγχετε για βιταμίνη D στο γενικό πληθυσμό». ^[33]  Ως εκ τούτου, θεώρησαν ότι ολόκληρος ο έλεγχος και η αντικατάσταση ήταν ιατρικά αδικαιολόγητη διαδικασία.

Αλλά αυτό ήταν δύο χρόνια πριν από τη μελέτη που έδειξε την εντυπωσιακή επίδραση στα αυτοάνοσα νοσήματα.

Πρέπει λοιπόν να συνεχίσει κανείς με τον έλεγχο και την υποκατάσταση της βιταμίνης D όπως πριν; Δεν θα ήταν καλύτερο να υποστηρίξουμε την υγιεινή ζωή και περισσότερες υπαίθριες δραστηριότητες;

Όπως το έθεσε ένας επιστήμονας: «Οι εταιρείες φαρμάκων μπορούν να πουλήσουν φόβο, αλλά δεν μπορούν να πουλήσουν το φως του ήλιου, επομένως δεν υπάρχει καμία προώθηση των οφελών του ήλιου για την υγεία». ^[34]

 

Τι να κάνουμε

Η σημερινή επιστημονική γνώση μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

Αν θέλετε να κάνετε κάτι για την υγεία σας:

1. Ασκηθείτε αρκετά, ακόμη και στον καθαρό αέρα και στον ήλιο.
2. Έτσι, ο έλεγχος για βιταμίνη D δεν είναι απαραίτητος.
3. Εάν δεν είστε σίγουροι, μπορείτε απλά να κάνετε ένα τεστ.
4. Εάν τα επίπεδα βιταμίνης D σας είναι κάτω από 20 ng/ml, σημαίνει ότι πρέπει να βελτιώσετε τον τρόπο ζωής σας. Απαιτείται περισσότερη άσκηση σε εξωτερικούς χώρους.
5. Ο γενικός έλεγχος και η τελική πρόσληψη βιταμίνης D απαιτείται μόνο σε περιπτώσεις που υπάρχει δυσαπορρόφηση (π.χ. νόσος του Crohn, κοιλιοκάκη) ή σε ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο, που είναι κλινήρεις ή δεν μπορούν να βγουν σε εξωτερικούς χώρους.

 

Πόση ηλιακή ακτινοβολία είναι απαραίτητη;

Όλες οι επίσημες συστάσεις για το θέμα είναι αβέβαιες, καθώς κανείς δεν γνωρίζει πόση βιταμίνη D χρειαζόμαστε πραγματικά, πόση ποσότητα λαμβάνουμε από τα τρόφιμα και πόση ποσότητα παράγει το σώμα ανάλογα με το χρώμα του δέρματος.

Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να διαβάσει: «Είκοσι λεπτά περισσότερο από το 40% του δέρματος που εκτίθεται στον ήλιο κάθε μέρα απαιτούνται για να αποφευχθεί η ανεπάρκεια βιταμίνης D».^[35] Εάν αυτό ίσχυε, πολύ λίγοι άνθρωποι θα είχαν αρκετή βιταμίνη D. Επομένως, αυτό είναι εντελώς απίθανο, ειδικά δεδομένου του γεγονότος ότι οι συγγραφείς ήρθαν από τη Σαουδική Αραβία όπου ο ήλιος είναι ιδιαίτερα έντονος. Ωστόσο, αυτή η αξία έχει βρει τον δρόμο της στην ιατρική βιβλιογραφία. ^[36]

Η Ελβετική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας, η οποία είναι πιθανώς πιο ευσυνείδητη, συνιστά πολύ μικρότερη έκθεση στον ήλιο, κλιμακούμενη ανάλογα με την ώρα της ημέρας και της εποχής. Σύμφωνα με τη σύστασή της, τον Μάιο (που αντιστοιχεί σε μια ένταση ήλιου Ιανουαρίου/Φεβρουαρίου στην Κρήτη) νωρίς το απόγευμα, μια δεκάλεπτη έκθεση στον ήλιο την ημέρα σε πρόσωπο, χέρια και μπράτσα αρκεί για να παράγει αρκετή βιταμίνη D. ^[37]

 

Η περιεκτικότητα της βιταμίνης D στις τροφές

Οι κύριες πηγές της βιταμίνης D στα τρόφιμα είναι τα ψάρια, τα μανιτάρια, τα αυγά και σε μικρότερο βαθμό το τυρί, το κρέας και μερικά άλλα τρόφιμα.

Για τα ψάρια, η περιεκτικότητα σε βιταμίνη D είναι αρκετά σταθερή και είναι περίπου:

Ρέγκα 10-40μγ/100mg

Σολομός 24

Σαρδέλα 11

Τόνος 9,0

Με τα μανιτάρια είναι πιο περίπλοκο. Όπως οι άνθρωποι έτσι και τα μανιτάρια συνθέτουν τη βιταμίνη D όταν εκτίθενται στο ηλιακό φως. Όσο πιο σκούρο είναι το μανιτάρι, τόσο περισσότερη βιταμίνη D περιέχει. Καθώς δεν γνωρίζουμε ποτέ σε πόσο ηλιακό φως έχει εκτεθεί ένα μανιτάρι, δεν μπορούμε και να γνωρίζουμε πόση ποσότητα βιταμίνης βρίσκεται μέσα σε μια συγκεκριμένη μερίδα. Η ποσότητα μπορεί να είναι είτε χαμηλή είτε υψηλή. Η αποξήρανση των μανιταριών στο φως του ήλιου για δύο ημέρες φαίνεται να αυξάνει ουσιαστικά τη βιταμίνη D, ειδικά εάν τα μανιτάρια στεγνώσουν ανάποδα.

Το μανιτάρι Maitake εκτεθειμένο σε UV μπορεί να περιέχει μέχρι και 60μγ/100mg. Το μανιτάρι Portobello μέχρι και 20μγ/100mg και το συμβατικό άσπρο μανιτάρι περίπου 1,9μγ/100mg

Άλλα τρόφιμα με συγκεκριμένη περιεκτικότητα σε βιταμίνη D είναι:

Αβγό 2,8μγ / 100 mg

Κρέας 0,2 – 2μγ / 100 mg

Σκληρό τυρί 1-2 μγ / 100 mg

Το αβοκάντο έχει υψηλή περιεκτικότητα (3,7μγ / 100mg) αλλά μόνο αν ωριμάσει στον ήλιο. Το τοπικό αβοκάντο, δηλαδή, το οποίο είναι διαθέσιμο το χειμώνα, περιέχει υψηλότερη ποσότητα βιταμίνης D από το εισαγόμενο το καλοκαίρι.

---

[1] Low Free 25(OH)D Vitamin D Is Best Predictor of Mortality – Medscape – Sep 21, 2020.

https://www.medscape.com/viewarticle/937756

[2] Lavigne JE, Gibbons JB (2023) The association between vitamin D serum levels, supplementation, and suicide attempts and intentional self-harm. PLoS ONE 18(2): e0279166. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0279166

[3] Low Vitamin D in COVID-19 Predicts ICU Admission, Poor Survival – Medscape – Sep 17, 2020.

https://www.medscape.com/viewarticle/937567

[4] https://www.cretalive.gr/ygeia/exetaseis-aimatos-bazei-freno-o-eopyy-pote-tha-apozimionontai

[5] https://www.heraldscotland.com/news/23734824.rickets-cases-700-per-cent-higher-scotland-england/

[6] Zhou A, Hyppönen E. Vitamin D deficiency and C-reactive protein: a bidirectional Mendelian randomization study. Int J Epidemiol. 2023 Feb 8;52(1):260-271. doi: 10.1093/ije/dyac087. PMID: 35579027; PMCID: PMC9908047.

[7] Vitamin D Supplementation Shows No COVID-19 Prevention – Medscape – Sep 07, 202

[8] Shin YC, Jung CH, Kim HJ, Kim EJ, Lim SW. The associations among vitamin D deficiency, C-reactive protein, and depressive symptoms. J Psychosom Res. 2016 Nov;90:98-104. doi: 10.1016/j.jpsychores.2016.10.001. Epub 2016 Oct 4. PMID: 27772566.

[9] Rahman ST, Waterhouse M, Romero BD, Baxter C, English DR, Almeida OP, Berk M, Ebeling PR, Armstrong BK, McLeod DSA, Hartel G, O’Connell RL, Pham H, Scott JG, van der Pols JC, Venn AJ, Webb PM, Whiteman DC, Neale RE. Effect of vitamin D supplementation on depression in older Australian adults. Int J Geriatr Psychiatry. 2023 Jan;38(1):e5847. doi: 10.1002/gps.5847. PMID: 36462182; PMCID: PMC10108111.

[10] Cassard SD, Fitzgerald KC, Qian P, Emrich SA, Azevedo CJ, Goodman AD, Sugar EA, Pelletier D, Waubant E, Mowry EM. High-dose vitamin D3 supplementation in relapsing-remitting multiple sclerosis: a randomised clinical trial. EClinicalMedicine. 2023 Apr 13;59:101957. doi: 10.1016/j.eclinm.2023.101957. PMID: 37125397; PMCID: PMC10130605.

[11] Schrack JA, Cai Y, Urbanek JK, Wanigatunga AA, Mitchell CM, Miller ER 3rd, Guralnik JM, Juraschek SP, Michos ED, Roth DL, Appel LJ. The association of vitamin D supplementation and serum vitamin D levels with physical activity in older adults: Results from a randomized trial. J Am Geriatr Soc. 2023 Jul;71(7):2208-2218. doi: 10.1111/jgs.18290. Epub 2023 Feb 23. PMID: 36821761; PMCID: PMC10363216.

[12] Pham H, Waterhouse M, Rahman S, Baxter C, Romero BD, McLeod DSA, Armstrong BK, Ebeling PR, English DR, Hartel G, Kimlin MG, O’Connell RL, van der Pols JC, Venn AJ, Webb PM, Whiteman DC, Almeida OP, Neale RE. Vitamin D supplementation and cognition-Results from analyses of the D-Health trial. J Am Geriatr Soc. 2023 Jun;71(6):1773-1784. doi: 10.1111/jgs.18247. Epub 2023 Jan 30. PMID: 36715270.

[13] Formisano E, Proietti E, Borgarelli C, Pisciotta L. Psoriasis and Vitamin D: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2023 Jul 30;15(15):3387. doi: 10.3390/nu15153387. PMID: 37571324; PMCID: PMC10421389.

[14]  Thompson B, Waterhouse M, English D R, McLeod D S, Armstrong B K, Baxter C et al. Vitamin D supplementation and major cardiovascular events: D-Health randomised controlled trial BMJ 2023; 381 :e075230 doi:10.1136/bmj-2023-075230

[15]Ganmaa D, Bromage S, Khudyakov P, Erdenenbaatar S, Delgererekh B, Martineau AR. Influence of Vitamin D Supplementation on Growth, Body Composition, and Pubertal Development Among School-aged Children in an Area With a High Prevalence of Vitamin D Deficiency: A Randomized Clinical Trial. JAMA Pediatr. 2023 Jan 1;177(1):32-41. doi: 10.1001/jamapediatrics.2022.4581. PMID: 36441522; PMCID: PMC9706398.

[16] LeBoff MS, Chou SH, Ratliff KA, Cook NR, Khurana B, Kim E, Cawthon PM, Bauer DC, Black D, Gallagher JC, Lee IM, Buring JE, Manson JE. Supplemental Vitamin D and Incident Fractures in Midlife and Older Adults. N Engl J Med. 2022 Jul 28;387(4):299-309. doi: 10.1056/NEJMoa2202106. PMID: 35939577; PMCID: PMC9716639.

[17] Waterhouse M, Sanguineti E, Baxter C, Duarte Romero B, McLeod DSA, English DR, Armstrong BK, Ebeling PR, Hartel G, Kimlin MG, O’Connell RL, Pham H, van der Pols JC, Venn AJ, Webb PM, Whiteman DC, Neale RE. Vitamin D supplementation and risk of falling: outcomes from the randomized, placebo-controlled D-Health Trial. J Cachexia Sarcopenia Muscle. 2021 Dec;12(6):1428-1439. doi: 10.1002/jcsm.12759. Epub 2021 Aug 1. PMID: 34337905; PMCID: PMC8718069.

[18] Seifu CN, Fahey PP, Atlantis E, Micronutrient deficiencies and anaemia associated with body mass index in Australian adults: a cross-sectional study, BMJ Open 2022;12:e061442. doi: 10.1136/bmjopen-2022-061442

[19] Does Vitamin D Deficiency Cause Obesity or Vice Versa? – Medscape – Dec 27, 2022.

https://www.medscape.com/viewarticle/985973#vp_2

[20] Jolliffe DA, Camargo CA Jr, Sluyter JD, Aglipay M, Aloia JF, Ganmaa D, Bergman P, Bischoff-Ferrari HA, Borzutzky A, Damsgaard CT, Dubnov-Raz G, Esposito S, Gilham C, Ginde AA, Golan-Tripto I, Goodall EC, Grant CC, Griffiths CJ, Hibbs AM, Janssens W, Khadilkar AV, Laaksi I, Lee MT, Loeb M, Maguire JL, Majak P, Mauger DT, Manaseki-Holland S, Murdoch DR, Nakashima A, Neale RE, Pham H, Rake C, Rees JR, Rosendahl J, Scragg R, Shah D, Shimizu Y, Simpson-Yap S, Trilok-Kumar G, Urashima M, Martineau AR. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: a systematic review and meta-analysis of aggregate data from randomised controlled trials. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021 May;9(5):276-292. doi: 10.1016/S2213-8587(21)00051-6. Epub 2021 Mar 30. PMID: 33798465.

[21] Kumar, S., Kamboj, J., & Sharma, S. (2011). Overview for various aspects of the health benefits of Piper longum linn. fruit. Journal of acupuncture and meridian studies, 4(2), 134-140.

[22] Aune D. Plant Foods, Antioxidant Biomarkers, and the Risk of Cardiovascular Disease, Cancer, and Mortality: A Review of the Evidence. Adv Nutr. 2019 Nov 1;10(Suppl_4):S404-S421. doi: 10.1093/advances/nmz042. PMID: 31728499; PMCID: PMC6855972.

[23] Thompson B, et al. Vitamin D supplementation and major cardiovascular events: D-Health randomised controlled trial. BMJ. 2023;381:e075230. https://www.bmj.com/content/381/bmj-2023-075230. Accessed July 3, 2023.

[24] Lavie CJ, Arena R, Swift DL, Johannsen NM, Sui X, Lee DC, Earnest CP, Church TS, O’Keefe JH, Milani RV, Blair SN. Exercise and the cardiovascular system: clinical science and cardiovascular outcomes. Circ Res. 2015 Jul 3;117(2):207-19. doi: 10.1161/CIRCRESAHA.117.305205. PMID: 26139859; PMCID: PMC4493772.

[25] El-Heis S, D’Angelo S, Curtis EM, Healy E, Moon RJ, Crozier SR, Inskip H, Cooper C, Harvey NC, Godfrey KM; MAVIDOS Trial Group. Maternal antenatal vitamin D supplementation and offspring risk of atopic eczema in the first 4 years of life: evidence from a randomized controlled trial. Br J Dermatol. 2022 Nov;187(5):659-666. doi: 10.1111/bjd.21721. Epub 2022 Aug 3. PMID: 35763390; PMCID: PMC9804289.

[26] Gwenzi T, Zhu A, Schrotz-King P, Schöttker B, Hoffmeister M, Brenner H. Effects of vitamin D supplementation on inflammatory response in patients with cancer and precancerous lesions: Systematic review and meta-analysis of randomized trials. Clin Nutr. 2023 Jul;42(7):1142-1150. doi: 10.1016/j.clnu.2023.05.009. Epub 2023 May 17. PMID: 37244755.

[27] Kanasuo E, Siiskonen H, Haimakainen S, Komulainen J, Harvima IT. Regular use of vitamin D supplement is associated with fewer melanoma cases compared to non-use: a cross-sectional study in 498 adult subjects at risk of skin cancers. Melanoma Res. 2023 Apr 1;33(2):126-135. doi: 10.1097/CMR.0000000000000870. Epub 2022 Dec 28. PMID: 36580363.

Chen QY, Kim S, Lee B, Jeong G, Lee DH, Keum N, Manson JE, Giovannucci EL. Post-Diagnosis Vitamin D Supplement Use and Survival among Cancer Patients: A Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Aug 19;14(16):3418. doi: 10.3390/nu14163418. PMID: 36014928; PMCID: PMC9413994.

Kanno K, Akutsu T, Ohdaira H, Suzuki Y, Urashima M. Effect of Vitamin D Supplements on Relapse or Death in a p53-Immunoreactive Subgroup With Digestive Tract Cancer: Post Hoc Analysis of the AMATERASU Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. 2023;6(8):e2328886. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.28886

[28] Hahn J, Cook NR, Alexander EK, Friedman S, Walter J, Bubes V, Kotler G, Lee IM, Manson JE, Costenbader KH. Vitamin D and marine omega 3 fatty acid supplementation and incident autoimmune disease: VITAL randomized controlled trial. BMJ. 2022 Jan 26;376:e066452. doi: 10.1136/bmj-2021-066452. PMID: 35082139; PMCID: PMC8791065.

[29] Ho JY. Causes of America’s Lagging Life Expectancy: An International Comparative Perspective. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 2022 May 27;77(Suppl_2):S117-S126. doi: 10.1093/geronb/gbab129. PMID: 35188201; PMCID: PMC9154274.

[30] JoAnn E. Manson. Vitamin D: Recent Findings and Implications for Clinical Practice – Medscape – Oct 12, 2022

[31]https://www.medscape.com/s/viewarticle/901146?nlid=124765_4663&src=WNL_mdplsnews_180831_mscpedit_fmed&uac=290363HR&spon=34&impID=1727294&faf=1#vp_1

[32]https://www.medscape.com/s/viewarticle/901146?nlid=124765_4663&src=WNL_mdplsnews_180831_mscpedit_fmed&uac=290363HR&spon=34&impID=1727294&faf=1#vp_1

[33] US Preventive Services Task Force; Krist AH, Davidson KW, Mangione CM, Cabana M, Caughey AB, Davis EM, Donahue KE, Doubeni CA, Epling JW Jr, Kubik M, Li L, Ogedegbe G, Owens DK, Pbert L, Silverstein M, Stevermer J, Tseng CW, Wong JB. Screening for Vitamin D Deficiency in Adults: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA. 2021 Apr 13;325(14):1436-1442. doi: 10.1001/jama.2021.3069. PMID: 33847711.

[34] Szabo L (2018): Vitamin D, the Sunshine Supplement, Has Shadowy Money Behind It, The New York Times, Aug. 19, 2018, Section BU, Page 1 of the New York edition

[35] Naeem Z. Vitamin d deficiency- an ignored epidemic. Int J Health Sci (Qassim). 2010 Jan;4(1):V-VI. PMID: 21475519; PMCID: PMC3068797./

[36] Sizar O, Khare S, Goyal A, et al. Vitamin D Deficiency. [Updated 2023 Jul 17]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532266/

[37]https://www.bag.admin.ch/dam/bag/de/dokumente/str/nis/uv/faktenblatt_vitaminD.pdf.download.pdf/Faktenblatt%20-%20Vitamin%20D%20D.pdf